Jednym z najważniejszych celów, jakie mają spełniać przepisy kodeksu pracy, jest zapewnienie ochrony prawnej wynagrodzenia za pracę. Prawo pracownika do otrzymywania wynagrodzenia za pracę w słusznej wysokości stanowi jedną z kluczowych zasad prawa pracy – zasada ta została wyrażona w art 13 kp w zdaniu pierwszym. Wskazany wyżej przepis stanowi, iż pracownik ma prawo do godziwego wynagrodzenia za pracę. Jednym ze środków zapewnienia szczególnej ochrony prawnej wynagrodzenia za pracę jest ograniczenie możliwości dokonywania przez pracodawcę potrąceń z wynagrodzenia. Ograniczenia te zostały uregulowane w przepisach art 87 kp – unormowania określającego dokładnie, w jakich przypadkach tego rodzaju potrącenia są w ogóle możliwe i dopuszczalne.
Cztery przypadki dozwolonych potrąceń z wynagrodzenia za pracę
Przepisy kolejnych czterech punktów paragrafu pierwszego art 87 kp przewidują cztery przypadki dozwolonego potrącenia z wynagrodzenia za pracę. Na szczególną uwagę zasługuje w tym kontekście fakt, iż przepisy art 87 kp odwołują się w tym przypadku do wynagrodzenia po odliczeniu składek na ubezpieczenia społeczne, zaliczki na podatek dochodowy od osób fizycznych oraz wpłat dokonywanych do pracowniczego planu kapitałowego, w rozumieniu ustawy z dnia 4 października 2018 roku o pracowniczych planach kapitałowych (Dz.U. poz. 2215), jeżeli pracownik nie zrezygnował z ich dokonywania, nie zaś do wynagrodzenia brutto w jego pełnej kwocie.
Prawo pracy w kolejnych punktach paragrafu pierwszego art 87 kp przewiduje możliwość potrącenia przez pracodawcę czterech grup należności. Są nimi sumy egzekwowane na mocy tytułów wykonawczych na zaspokojenie świadczeń alimentacyjnych, sumy egzekwowane na mocy tytułów wykonawczych na pokrycie należności innych niż świadczenia alimentacyjne, zaliczki pieniężne udzielone pracownikowi oraz kary pieniężne przewidziane w art 108 kp – przepisie regulującym zasady odpowiedzialności dyscyplinarnej pracownika.
Praktyka orzecznicza na gruncie przepisów punktu trzeciego paragrafu pierwszego art 87 kp dopuszcza udzielanie pracownikowi przez pracodawcę zaliczek pieniężnych w różnych formach. W wyroku z dnia 20 sierpnia 2008 roku, sygn. akt I PK 39/08, Sąd Najwyższy orzekł, iż „udzielenie pracownikowi przez pracodawcę zaliczki pieniężnej podlegającej rozliczeniu na podstawie punktu trzeciego paragrafu pierwszego art 87 kp może nastąpić przez umożliwienie korzystania z karty kredytowej”.
Zasady stosowania przez pracodawcę ker pieniężnych jako kar dyscyplinarnych zostały uregulowane w przepisach art 108 kp – w paragrafie drugim oraz w paragrafie trzecim wskazanego wyżej przepisu. Kara tego rodzaju może zostać nałożona na pracownika za nieprzestrzeganie przepisów bezpieczeństwa i higieny pracy lub przepisów przeciwpożarowych, opuszczenie pracy bez usprawiedliwienia, stawienie się do pracy w stanie nietrzeźwości lub spożywanie alkoholu w czasie pracy. Kara pieniężna za jedno przekroczenie, jak i za każdy dzień nieusprawiedliwionej nieobecności, nie może być wyższa od jednodniowego wynagrodzenia pracownika, a łącznie kary pieniężne nie mogą przewyższać dziesiątej części wynagrodzenia przypadającego pracownikowi do wypłaty.
Tytuł wykonawczy jako podstawa egzekucji sum podlegających potrąceniu na podstawie punktu pierwszego i drugiego paragrafu pierwszego art 87 kp
Podstawą egzekucji należności podlegających potrąceniu z wynagrodzenia za pracę w trybie punktu pierwszego oraz punktu drugiego paragrafu pierwszego art 87 kp może być jedynie tytuł wykonawczy w rozumieniu przepisów procedury cywilnej – art 776 kpc stanowiącego, iż podstawą egzekucji jest tytuł wykonawczy. Tytułem wykonawczym jest tytuł egzekucyjny zaopatrzony w klauzulę wykonalności, chyba że ustawa stanowi inaczej. W orzecznictwie wielokrotnie podkreślano rolę rygorystycznych wymagań formalnych, jakie należy stawiać przed tytułem wykonawczym jako dokumentem, w oparciu o który prowadzona jest egzekucja. W wyroku z dnia 12 grudnia 2014 roku, sygn. akt I ACa 1319/14, Sąd Apelacyjny w Krakowie orzekł, iż „tytuł wykonawczy jest odrębnym sformalizowanym, o oznaczonej normatywnie treści, dokumentem urzędowym stwierdzającym istnienie i zakres nadającego się do egzekucji roszczenia wierzyciela i jednocześnie istnienie oraz zakres obowiązku prawnego dłużnika”.
Katalog tytułów egzekucyjnych, które po nadaniu klauzuli wykonalności stają się tytułami wykonawczymi, zawarty został w art 777 kpc – w kolejnych punktach paragrafu pierwszego wskazanego wyżej przepisu. Do tytułów egzekucyjnych należą orzeczenie sądu prawomocne lub podlegające natychmiastowemu wykonaniu, jak również ugoda zawarta przed sądem, orzeczenie referendarza sądowego prawomocne lub podlegające natychmiastowemu wykonaniu, inne orzeczenia, ugody i akty, które z mocy ustawy podlegają wykonaniu w drodze egzekucji sądowej, akt notarialny, w którym dłużnik poddał się egzekucji i który obejmuje obowiązek zapłaty sumy pieniężnej lub wydania rzeczy oznaczonych co do gatunku, ilościowo w akcie określonych, albo też wydania rzeczy indywidualnie oznaczonej, gdy w akcie wskazano termin wykonania obowiązku lub zdarzenie, od którego uzależnione jest wykonanie, akt notarialny, w którym dłużnik poddał się egzekucji i który obejmuje obowiązek zapłaty sumy pieniężnej do wysokości w akcie wprost określonej albo oznaczonej za pomocą klauzuli waloryzacyjnej, gdy w akcie wskazano zdarzenie, od którego uzależnione jest wykonanie obowiązku, jak również termin, do którego wierzyciel może wystąpić o nadanie temu aktowi klauzuli wykonalności oraz akt notarialny określony powyżej, w którym niebędąca dłużnikiem osobistym osoba, której rzecz, wierzytelność lub prawo obciążone jest hipoteką lub zastawem, poddała się egzekucji z obciążonego przedmiotu w celu zaspokojenia wierzytelności pieniężnej przysługującej zabezpieczonemu wierzycielowi.
Granice dokonywania potrąceń z wynagrodzenia za pracę
Potrącenia z wynagrodzenia za pracę doznają ograniczeń odnoszących się do części wynagrodzenia, która może podlegać potrąceniu. Zasady obowiązywania tych ograniczeń regulują przepisy zawarte w paragrafie trzecim oraz paragrafie czwartym art 87 kp – poszczególnych punktach paragrafu trzeciego. W razie egzekucji świadczeń alimentacyjnych potrącenia mogą być dokonywane do wysokości trzech piątych wynagrodzenia, w razie egzekucji innych należności lub potrącania zaliczek pieniężnych – do wysokości połowy wynagrodzenia. Potrącenia sum egzekwowanych na mocy tytułów wykonawczych na pokrycie należności innych niż świadczenia alimentacyjne oraz zaliczek pieniężnych udzielonych pracownikowi nie mogą w sumie przekraczać połowy wynagrodzenia, a łącznie z potrąceniami sum egzekwowanych na mocy tytułów wykonawczych na zaspokojenie świadczeń alimentacyjnych – trzech piątych wynagrodzenia. Niezależnie od tych potrąceń kary pieniężne potrąca się w granicach określonych w art 108 kp – w zakresie przewidzianym jego przepisami.
Zachęcamy do sprawdzenia szczegółów naszych usług: