Rezultat wielu postępowań sądowych, zarówno karnych, administracyjnych, jak i cywilnych opiera się na dowodzie z przesłuchań świadków. Jeżeli składają oni fałszywe zeznania, sąd może wyrobić sobie mylne przekonanie na temat stanu faktycznego i w rezultacie wydać wyrok, który będzie nieadekwatny do okoliczności zdarzenia. Jaka kara jest przewidziana za składanie fałszywych zeznań i czy można jej uniknąć?
Na czym polegają fałszywe zeznania?
Składanie fałszywych zeznań kodeks karny reguluje w art 233 kk. Zgodnie z tym przepisem karze pozbawienia wolności podlega osoba, która składając zeznanie mające służyć za dowód w postępowaniu sądowym lub w innym postępowaniu prowadzonym na podstawie ustawy zeznaje nieprawdę lub zataja prawdę. Art 233 par 1 kk stosuje się też do składania oświadczeń, o ile ustawa przewiduje możliwość odebrania takiego oświadczenia pod rygorem odpowiedzialności karnej.
Zgodnie z art 233 kodeksu karnego ustawodawca traktuje w taki sam sposób milczenie osoby w sytuacji, kiedy ma ona wiedzę dotyczącą określonego faktu, jak i złożenie zeznania sprzecznie z posiadaną wiedzą. Warto pamiętać, że popełnienie przestępstwa z art 233 par 1 kk, tak jak każdego innego czynu zabronionego należy udowodnić, np. poprzez zadawanie pytań na sali sądowej, które obnażą wewnętrzną sprzeczność wypowiedzi albo złożenie w poczet materiału dowodowego oświadczenia, z którego jednoznacznie wynika, że świadek miał świadomość uznania długu przez stronę postępowania podczas gdy na sali sądowej konsekwentnie neguje, że w ogóle o długu wiedział.
Odpowiedzialność za fałszywe zeznania przewiduje wiele ustaw niezwiązanych z prawem karnym. Należy też zaznaczyć, że krzywoprzysięstwo nie musi dotyczyć faktu o kluczowym znaczeniu dla sprawy. Dla przypisania odpowiedzialności wystarczy, że świadek celowo poda swoje personalia w sposób nieprawidłowy.
Jaka kara przysługuje za popełnienie przestępstwa z art 233 kk?
Kodeks karny art 233 paragraf 1 przewiduje karę pozbawienia wolności w wymiarze od 6 miesięcy do 8 lat za popełnienie przestępstwa mówienia nieprawdy lub przemilczenia prawdy. Jeżeli popełnienie przestępstwa jest wynikiem obawy przed odpowiedzialnością karną, jaka grozi samej osobie składającej zeznania lub osobom dla niej najbliższym, sankcja jest niższa i wynosi od 3 miesięcy do 5 lat pozbawienia wolności. Pojęcie osoby najbliższej należy definiować zgodnie z art 115 §11 kk i obejmuje ono:
- małżonka;
- wstępnego;
- wstępnego;
- rodzeństwo;
- powinowatego w tej samej linii lub stopniu;
- osobę pozostającą w stosunku przysposobienia oraz jej małżonka;
- osobę pozostającą we wspólnym pożyciu.
Surowsza odpowiedzialność pojawia się w przypadku biegłego, rzeczoznawcę lub tłumacza który podczas procesu występuje w charakterze eksperta w swojej dziedzinie. Zgodnie a art 233 §4 kk w tym przypadku kara pozbawiania wolności jest wymierzana w wymiarze od 1 roku do 10 lat. W przypadku nieumyślnego działania, jeżeli interes publiczny został narażony na istotną szkodę maksymalny wymiar kary wynosi 3 lata. Dodatkowo ustawa przewiduje możliwość nadzwyczajnego złagodzenia sankcji, a nawet odstąpienia od niej, jeżeli m.in. dojdzie do dobrowolnego sprostowania opinii lub ekspertyzy albo nie ma ona znaczenia dla wyniku postępowania.
Czy można zwolnić się od odpowiedzialności za przestępstwo z art 233 §1 kk?
Warunkiem odpowiedzialności za składanie fałszywych zeznań jest pouczenie osoby, która składa oświadczenie lub zeznanie o sankcji przewidzianej w kodeksie karnym. Brak takiego pouczenia lub odebrania przyrzeczenia (np. od świadka podczas rozprawy) powoduje, że nawet późniejsze udowodnienie popełnienia czynu zabronionego nie prowadzi do powstania odpowiedzialności karnej.
Z kolei w przypadku krzywoprzysięstwa będącego wynikiem obawy o odpowiedzialność karną wobec najbliższych na organie ciąży obowiązek poinformowania danej osoby o prawie do odmowy zeznań lub udzielenia odpowiedzi na pytanie. Dla przykładu, według art 182 §1 kpk osoba najbliższa dla oskarżonego może odmówić składania zeznań. Artykuł 183 kpk umożliwia świadkowi odmowy udzielenia odpowiedzi na pytanie, jeżeli udzielenie takiej odpowiedzi mogłoby narazić jego lub osobę dla niego najbliższą na odpowiedzialność za przestępstwo lub przestępstwo skarbowe.
Świadomość sprawcy a odpowiedzialność za przestępstwo z art 233 kk
Z aktualnego orzecznictwa wynika, że minimalnym warunkiem pozwalającym na postawienie osobie zarzutu popełnienia przestępstwa z art 233 kk jest przewidywanie nieprawdziwości oświadczeń i złożenie ich w sądzie pomimo braku pewności co do ich rzetelności (vide: wyrok Sądu Apelacyjnego w Szczecinie z dnia 12 października 2017 r., sygn. II AKa 128/17). Jeszcze bardziej liberalne stanowisko zajął Sąd Najwyższy w postanowieniu z dnia 23 lutego 2021 r., sygn. IV KK 586/19. Obecnie nie ulega wątpliwości, że prawo karne do przypisania odpowiedzialności za krzywoprzysięstwo wymaga świadomości mówienia nieprawdy lub przemilczenia prawdy.
Osoby, które zostały posądzone o popełnienie przestępstwa z art 233 par 1 kk powinny rozważyć skorzystanie z pomocy prawnej, ponieważ potencjalna odpowiedzialność w tym przypadku jest bardzo surowa. Doświadczony adwokat pomoże na etapie postępowania przygotowawczego oraz sądowego.