W wielu przypadkach obowiązek alimentacyjny może rozciągać się w czasie na okresy obejmujące wiele lat. Jakkolwiek jest to konieczne dla zapewnienia uprawnionemu do alimentów rzeczywistej ochrony prawnej roszczeń uprawnionego do alimentów w zakresie zapewnienia środków utrzymania, należy mieć na uwadze, iż w praktyce często mają miejsce sytuacje, gdy w życiu stron stosunku alimentacyjnego zachodzą istotne zmiany, które mają wpływa na treść obowiązku alimentacyjnego. W takich sytuacjach zastosowanie znajduje przepis art 138 – unormowanie, które stanowi, iż w razie zmiany stosunków można żądać zmiany orzeczenia lub umowy dotyczącej obowiązku alimentacyjnego.
Okoliczności objęte zmianami stanowiącymi podstawę roszczenia o zmianę treści obowiązku alimentacyjnego
Aby obowiązujące między stronami orzeczenie o alimentach bądź umowa alimentacyjna mogły ulec zmianie w drodze powództwa wytoczonego przed sądem rodzinnym, konieczne jest zaistnienie zmiany stosunków. Warunek ten wprost wynika z brzmienia przepisu art 138 kro – uregulowania stanowiącego materialnoprawną podstawę wszelkich roszczeń o zmianę treści obowiązku alimentacyjnego. Żądania stron stosunku w tym zakresie można wszakże uznać za uzasadnione jedynie w przypadku, gdy zmiany dotyczą okoliczności, które z punktu widzenia przepisów regulujących przesłanki istnienia i zakresu obowiązku alimentacyjnego – art 133 kro oraz art 135 kro – mają znaczenie dla ustaleń w tym przedmiocie. W wyroku z dnia 21 stycznia 2015 roku, sygn. akt VI RCa 293/14, Sąd Okręgowy w Olsztynie orzekł, iż „zgodnie z art 138 kro w razie zmiany stosunków można żądać zmiany wysokości zasądzonych alimentów. Przez pojęcie >>stosunków<< należy rozumieć okoliczności istotne z punktu widzenia ustawowych przesłanek obowiązku alimentacyjnego jego zakresu (art 133 kro i art 135 kro). Zmiana stosunków to istotne zmniejszenie lub ustanie możliwości zarobkowych i majątkowych zobowiązanego do alimentacji albo istotne zwiększenie się usprawiedliwionych potrzeb uprawnionego. Skutkiem takich zmian jest potrzeba skorygowania zakresu obowiązku alimentacyjnego.”
Kryterium zaistnienia obowiązku alimentacyjnego, szczególna regulacja dotycząca obowiązku alimentacyjnego rodziców wobec dzieci – art 133 kro
W odniesieniu do większości przypadków powstawania obowiązku alimentacyjnego zastosowanie znajduje przepis paragrafu drugiego art 133 kro – uregulowanie, które stanowi, iż uprawniony do świadczeń alimentacyjnych jest tylko ten, kto znajduje się w niedostatku. Na gruncie praktyki orzeczniczej sądów powszechnych w sprawach o alimenty przyjmuje się, iż przesłanka niedostatku zostaje spełniona dopiero w sytuacji, gdy osoba ubiegająca się o przyznanie jej alimentów jest obiektywnie pozbawiona możliwości zaspokojenia swoich potrzeb życiowych. Pogląd powyższy znalazł wyraz między innymi w wyroku Sądu Okręgowego w Suwałkach z dnia 29 maja 2013 roku, sygn. akt I Ca 178/13, w którym stwierdza się, iż „niedostatek jest przesłanką powstania obowiązku alimentacyjnego, gdy jego przyczyną są okoliczności niezależne od woli osoby ubiegającej się o alimenty, a świadczenia alimentacyjne nie przysługują osobie zdolnej do pracy, jeśli z własnej winy nie wykorzystuje ona swoich zdolności, albo bez uzasadnionej przyczyny rezygnującej z dochodów”.
Należy wszakże podkreślić, iż jakkolwiek co do zasady nie może być mowy o niedostatku w sytuacji, gdy osoba ubiegająca się o alimenty dysponuje majątkiem, którego składniki mogą zostać sprzedane, a uzyskane w ten sposób pieniądze będą wystarczające na cele pokrycia kosztów utrzymania tej osoby przez dłuższy czas – stosowanie tej zasady doznaje istotnych ograniczeń. W wyroku z dnia 24 kwietnia 2018 roku, sygn. akt V CNP 22/17, Sąd Najwyższy orzekł, iż „z reguły nie można mówić o niedostatku osoby, która przez zbycie swego majątku lub jego części mogłaby sama, i to na czas dłuższy, z własnych środków zaspokoić swe usprawiedliwione potrzeby. Regułę tę należy jednak stosować ze szczególną ostrożnością, uwzględniając wszelkie okoliczności, m.in. stan majątkowy, położenie materialne itd. osoby, która w pierwszej kolejności byłaby (w razie niezbywania majątku) zobowiązana do alimentacji. Za zasadę ogólną można przyjąć brak obowiązku naruszenia przez uprawnionego substancji rzeczy służących do bezpośredniego zaspokajania jego potrzeb, których mógłby dochodzić od zobowiązanego. Uprawniony nie ma też obowiązku naruszania substancji, gdyby sprzeciwiały się temu zasady współżycia społecznego.”
Inaczej rzecz ma się w przypadku alimentów od rodziców na rzecz ich dzieci. W takiej sytuacji obowiązek alimentacyjny istnieje, jak długo dziecko nie jest jeszcze w stanie utrzymać się samodzielnie, chyba że dochody z majątku dziecka wystarczają na pokrycie kosztów jego utrzymania i wychowania. Zwykle przyjmuje się, iż stan ten utrzymuje się najpóźniej do chwili uzyskania przez dziecko wyższego wykształcenia. Pogląd ten znalazł odzwierciedlenie w wyroku Sądu Najwyższego z dnia 11 marca 1999 roku, sygn. akt III CKN 1175/98, w którym stwierdzono, iż „skoro dziecko bezpośrednio po ukończeniu szkoły średniej kontynuuje naukę w obranym kierunku w szkole wyższej – co nie jest naganne, ale wprost przeciwnie, zasługuje na aprobatę – nie można wymagać, by jednocześnie pracowało zarobkowo osiągając dochody wystarczające na swoje utrzymanie”.
Obowiązek alimentacyjny rodziców wobec dzieci doznaje jednak ograniczenia wynikającego z paragrafu trzeciego art 133 kro – rodzice mogą uchylić się od świadczeń alimentacyjnych względem dziecka pełnoletniego, jeżeli są one połączone z nadmiernym dla nich uszczerbkiem lub jeżeli dziecko nie dokłada starań w celu uzyskania możności samodzielnego utrzymania się.
Przesłanki zakresu obowiązku alimentacyjnego – art 135 kro
Niezależnie do relacji rodzinnych łączących strony stosunku alimentacyjnego przepisy paragrafu pierwszego art 135 kro przewidują dwa zasadnicze kryteria, na jakich opierają się ustalenia dotyczące zakresu obowiązku alimentacyjnego. W myśl powołanego uregulowania – zakres świadczeń alimentacyjnych zależy od usprawiedliwionych potrzeb uprawnionego oraz od zarobkowych i majątkowych możliwości zobowiązanego. W przedmiocie tego, jak należy rozumieć te kryteria, wypowiedział się Sąd Najwyższy w uchwale z dnia 16 grudnia 1987 roku, sygn. akt III CZP 91/86, w której stwierdza się, iż „przez usprawiedliwione potrzeby uprawnionego rozumieć należy potrzeby, których zaspokojenie zapewni mu – odpowiedni do jego wieku i uzdolnień – prawidłowy rozwój fizyczny i duchowy. Możliwości zarobkowe i majątkowe zobowiązanego określają zarobki i dochody, jakie uzyskiwałby przy pełnym wykorzystaniu swych sił fizycznych i zdolności umysłowych, nie zaś rzeczywiste zarobki i dochody. Dzieci mają prawo do równej z rodzicami stopy życiowej niezależnie od tego, czy żyją z nimi wspólnie, czy też oddzielnie.”
Zachęcamy do sprawdzenia szczegółów naszych usług: