Ponieważ życie ludzkie należy do grupy najważniejszych dóbr chronionych przepisami prawa karnego – unormowania regulujące zasady odpowiedzialności za zbrodnię zabójstwa zaliczają się do najsurowszych w całym systemie tego prawa. Za czyn zabójstwa w jego typie podstawowym paragraf pierwszy art 148 kk przewiduje karę pozbawienia wolności od lat ośmiu do piętnastu, karę dwudziestu pięciu lat pozbawienia wolności lub karę dożywotniego pozbawienia wolności. Jeżeli zbrodnia ta zostanie popełniona ze szczególnym okrucieństwem, w związku z wzięciem zakładnika, zgwałceniem albo rozbojem, w wyniku motywacji zasługującej na szczególne potępienie, z użyciem materiałów wybuchowych albo jeżeli sprawca jednym czynem zabija więcej niż jedną osobę lub był wcześniej prawomocnie skazany za zabójstwo lub popełnił swój czyn wobec funkcjonariusza publicznego popełnionego podczas lub w związku z pełnieniem przez niego obowiązków służbowych związanych z ochroną bezpieczeństwa ludzi lub ochroną bezpieczeństwa lub porządku publicznego – odpowiedzialność ulega zaostrzeniu na mocy paragrafów drugiego i trzeciego art 148 kk – sprawcy takiemu grozi kara pozbawienia wolności od lat dwunastu do piętnastu, dwudziestu pięciu lat pozbawienia wolności lub dożywotniego pozbawienia wolności
Zabójstwo w poszczególnych typach uprzywilejowanych
W przypadku zaistnienia szczególnej okoliczności, która w istotny sposób wpłynęła na sytuacje motywacyjną sprawcy zabójstwa, odpowiedzialność sprawcy zabójstwa może ulec znacznemu złagodzeniu. Możliwość taka zachodzi jedynie w określonych przypadkach przewidzianych niektórymi przepisami rozdziału dziewiętnastego kodeksu karnego – przepisami regulującymi odpowiedzialność za typy uprzywilejowane przestępstwa zabójstwa. Unormowania te znajdują się w przepisach paragrafu czwartego art 148 kk oraz art 149 kk i art 150 kk – w przepisach dotyczących zabójstwa w afekcie, dzieciobójstwa oraz zabójstwa eutanatycznego.
Zabójstwo w afekcie – paragraf czwarty art 148 kk
Norma paragrafu czwartego art 148 kk przewiduje szczególną, złagodzoną odpowiedzialność dla sprawcy zabójstwa w afekcie. Powołany przepis stanowi, iż kto zabija człowieka pod wpływem silnego wzburzenia usprawiedliwionego okolicznościami, podlega karze pozbawienia wolności od roku do lat dziesięciu. Na gruncie praktyki orzeczniczej w sprawach o zabójstwo w afekcie przyjmuje się, iż aby stan emocjonalny sprawcy odpowiadał ustawowemu opisowi zawartemu w przepisach paragrafu czwartego art 148 kk – musi to być wzburzenie cechujące się szczególnym natężeniem, przekraczające poziom reakcji emocjonalnej towarzyszącej zwykle popełnieniu przestępstwa. Pogląd powyższy znalazł wyraz między innymi w wyroku Sądu Apelacyjnego w Warszawie z dnia 29 października 2018 roku, sygn. akt II AKa 384/18, w którym stwierdza się, iż „niemal każdej zbrodni zabójstwa towarzyszy wzburzenie, które jednak należy odróżnić od opisanego w §4 art 148 kk silnego wzburzenia usprawiedliwionego okolicznościami, będącego takim stanem emocjonalnym sprawcy, który gwałtownie i z niezwykłą siłą burzy równowagę psychiczną, sprawiając, że sfera emocjonalna zaczyna dominować nad kontrolną funkcją rozumu”.
Dla możliwości zastosowania normy paragrafu czwartego art 148 kk kluczowe znaczenie ma usprawiedliwiony charakter wzburzenia. Oznacza to, iż należy dokonać oceny, czy powody, dla których sprawca uległ wzburzeniu, a następnie – działając wiedziony swoją reakcją emocjonalną – dopuścił się zabójstwa, są powodami adekwatnymi. W wyroku z dnia 12 października 2017 roku, sygn. akt II AKa 122/17, Sąd Apelacyjny w Szczecinie orzekł, iż „silne wzburzenie usprawiedliwione okolicznościami to tylko takie, które w ocenach społecznych może zasługiwać na pewne zrozumienie z punktu widzenia zasad moralnych. Jest bowiem współmierne do wywołującej jej przyczyny, pochodzącej od pokrzywdzonego, którego to zachowanie wywołało afektywną reakcję spełniającą znamiona czynu zabronionego określonego w § 4 art 148 kk Musi zatem zaistnieć pewna adekwatność pomiędzy czynem a tą krzywdą, którą odczuł sprawca, >>rozsądna<< proporcja pomiędzy nią, a tym czego on dokonał. Przy tym ocena, czy silne wzburzenie było usprawiedliwione okolicznościami, oparta na przesłankach moralnych, powinna odwoływać się do kryteriów obiektywnych, a nie tylko bazować na subiektywnych odczuciach sprawcy, które stan ten miałyby tłumaczyć. O usprawiedliwieniu silnego wzburzenia nie decyduje zatem to, jaką odpornością psychiczną i przymiotami charakteru sprawca dysponuje, ale jaka jest przyczyna silnego wzburzenia i czy z punktu widzenia powszechnie aprobowanych norm moralnych jest ona – przynajmniej w pewnym zakresie – wybaczalna.”
Dzieciobójstwo w rozumieniu art 149 kk
Szczególną, złagodzoną formę odpowiedzialności za zabójstwo przewiduje też przepis art 149 kk – unormowanie odnoszące się do przestępstwa dzieciobójstwa. Powołany przepis odnosi się do matki, która zabija dziecko w okresie porodu pod wpływem jego przebiegu. W takich okolicznościach ustawowe zagrożenie karą mieści się w granicach od trzech miesięcy do pięciu lat pozbawienia wolności.
Możliwość zakwalifikowania zabójstwa dziecka przez matkę na podstawie art 149 kk zachodzi jedynie w tych przypadkach, gdy dokonuje się ono pod wpływem ponadprzeciętnie silnych emocji, jakie po stronie matki spowodował przebieg porodu. Pogląd ten znalazł odzwierciedlenie chociażby w wyroku Sądu Apelacyjnego w Warszawie z dnia 11 września 2018 roku, sygn. akt II AKa 176/18, w którym orzeczono, iż „dla zakwalifikowania działania kobiety jako występku z art 149 kk niezbędnym jest wykazanie, że to przebieg porodu spowodował taki jej stan psychiczny, że dopuściła się zamachu na życie dziecka. Chodzi o stan emocjonalny, który swoim natężeniem przewyższa stan silnego wzburzenia i cechuje się zawężeniem pola świadomości i uwagi, zaburzeniami orientacji, pobudzeniem, nadmierną aktywnością, objawami depresji, lęku, złości, rozpaczy, poczucie beznadziei, agresji.”
Na szczególne podkreślenie zasługuje fakt, iż dla bytu przestępstwa dzieciobójstwa nie jest wystarczające, by dokonało się ono w czasie porodu. Konieczne jest wystąpienie po stronie matki reakcji emocjonalnej opisanej powyżej. W przeciwnym razie czyn ten zostaje zakwalifikowany na podstawie paragrafu pierwszego art 148 kk – jako zwykłe zabójstwo. W duchu wypowiadał się między innymi Sąd Apelacyjny we Wrocławiu, który w wyroku z dnia 9 sierpnia 2017 roku, sygn. akt II AKa 196/17, orzekł, iż „brak symptomów zakłóceń w sferze psychiki po stronie rodzącej kobiety wyklucza przyjęcie art 149 kk jako podstawy odpowiedzialności oskarżonej, mimo iż zamach na życie jej dziecka ma miejsce w okresie porodu. Zamachy skalkulowane i przeprowadzone w warunkach niezakłóconych porodem mechanizmów emocjonalnych nie mogą być oceniane w oparciu o ten przepis.”
Zabójstwo eutanatyczne w rozumieniu art 150 kk
Złagodzoną odpowiedzialność na podstawie art 150 kk ponosi także sprawca zabójstwa eutanatycznego. Powołany przepis stanowi w paragrafie pierwszym, iż kto zabija człowieka na jego żądanie i pod wpływem współczucia dla niego, podlega karze pozbawienia wolności od trzech miesięcy do lat pięciu. Paragraf drugi art 150 kk przewiduje możliwość zastosowania przez sąd nadzwyczajnego złagodzenia kary wobec sprawcy przestępstwa zabójstwa eutanatycznego, a nawet odstąpienia od jej wymierzenia w wyjątkowych wypadkach.
Na gruncie orzecznictwa w sprawach o czyn z art 150 kk podkreśla się kluczowe dla bytu tego przestępstwa zaistnienie w stanie faktycznym sprawy dwóch zasadniczych elementów – żądania osoby, która ma zostać zabita, oraz działania sprawcy pod wpływem współczucia dla tej osoby. W wyroku z dnia 19 grudnia 2014 roku, sygn. akt II AKa 267/14, Sąd Apelacyjny we Wrocławiu orzekł, iż „żądanie, w przeciwieństwie do zgody, a nawet prośby, zawiera element presji na psychikę adresata żądania. Osobą aktywną musi być żądający, do niego też należeć ma inicjatywa. Działanie sprawcy zabójstwa spełniającego żądanie ofiary do pozbawienia życia, jeśli motywowane jest inną niż współczucie pobudką, wyklucza uznanie wypełnienia przez sprawcę takiego czynu znamion strony podmiotowej zabójstwa eutanatycznego.”
Istotne znaczenie w tym kontekście mają okoliczności wzbudzające w sprawcy współczucie. Powszechnie przyjmuje się, iż norma art 150 kk znajduje zastosowanie jedynie w tych przypadkach, gdy jej przyczyną jest fizyczne cierpienie osoby, która ma zostać pozbawiona życia. Omawiany przepis nie odnosi się do współczucia, jakie mogłyby wzbudzić w sprawcy jakiekolwiek inne okoliczności. W tym duchu wypowiedział się między innymi Sąd Apelacyjny w Łodzi, który w wyroku z dnia 6 sierpnia 2013 roku, sygn. akt II AKa 118/13, orzekł, iż „nie można mówić o zabójstwie eutanatycznym wówczas, gdy współczucie wywołane jest cierpieniami psychicznymi człowieka takimi jak straty materialne, wieloletnie kalectwo, zawód miłosny, ani też wtedy, gdy dotyczy innej osoby lub osób, niż ofiara”.
Zachęcamy do sprawdzenia szczegółów naszych usług: