Wiele znanych polskiej ustawie karnej przestępstw cechuje się zbyt znacznym stopniem skomplikowania, by możliwe było popełnienie ich w pojedynkę. Liczne działania przestępcze wymagają od sprawców zaangażowania istotnych sił i środków, jak również współdziałania w ramach zorganizowanej grupy, której uporządkowana i na ogół zhierarchizowana struktura jak również określony podział ról pozwalają w wydajny i skuteczny sposób realizować te działania. Zjawisko przynależności do zorganizowanej w taki sposób grupy ma na tyle istotne znaczenie dla praktyki stosowania prawa karnego, że ustawodawca przewidział odrębną odpowiedzialność za sam tylko udział w zorganizowanej grupie przestępczej – niezależnie od ewentualnej odpowiedzialności za przestępstwa popełnione w ramach tej grupy. Na marginesie należy zauważyć, iż fakt popełnienia przestępstwa w ramach zorganizowanej grupy przestępczej pociąga za sobą także zaostrzenie odpowiedzialności za to przestępstwo.
Przestępstwo udziału w zorganizowanej grupie przestępczej. Cechy zorganizowanej grupy przestępczej
Paragraf pierwszy art 258 kk reguluje odpowiedzialność za przestępstwo udziału w zorganizowanej grupie przestępczej. W myśl normy wskazanego wyżej przepisu – czyn polegający na udziale w zorganizowanej grupie albo związku mających na celu popełnienie przestępstwa lub przestępstwa skarbowego zagrożony jest karą pozbawienia wolności od trzech miesięcy do lat trzech. Na gruncie praktyki stosowania przepisów art 258 kk wyróżnia się szereg cech, jakimi musi charakteryzować się grupa lub związek mające na celu popełnienie przestępstwa lub przestępstwa skarbowego. Wśród cech tych wymienia się na ogół istnienie wewnętrznej hierarchii w ramach grupy, stały podział zadań, podzielanie przez członków pewnego zespołu właściwych dla tej grupy zadań, powiązania o charakterze psychologicznym i społecznym między członkami grupy czy świadomość pełnionej w grupie roli. W przedmiocie cech charakterystycznych zorganizowanej grupy przestępczej wypowiedział się między innymi Sąd Apelacyjny w Warszawie, który w wyroku z dnia 18 grudnia 2017 roku, sygn. akt II AKa 347/17, orzekł, iż „grupa, o jakiej mowa w art 258 kk musi charakteryzować się pewnym stopniem organizacji, choćby w podstawowym zakresie, a branie w niej udziału polega na przynależności do grupy, akceptowaniu panujących w niej zasad oraz wykonywaniu poleceń i zadań wskazanych przez osoby stojące odpowiednio wyżej w jej hierarchii. W kontekście odpowiedzialności z art 258 kk uczestnicy zorganizowanej grupy nie muszą jednak znać się osobiście i umawiać się wspólnie. Wystarczy, aby każdy z nich posiadał świadomość działania w jej strukturze organizacyjnej.”
Należy wskazać, iż dla możliwości przypisania sprawcy odpowiedzialności za przestępstwo udziału w zorganizowanej grupie przestępczej konieczny jest pewien stopień organizacji tej grupy, nie musi to jednak być wysoki stopień jej organizacji. W wyroku z dnia 23 listopada 2017 roku, sygn. akt II AKa 173/17, Sąd Apelacyjny w Białymstoku orzekł, iż „istotna jest świadomość oskarżonych co do udziału w grupie oraz łączącej ich wspólnej chęci popełnienia przestępstwa, mechanizmów jej funkcjonowania, odgrywanych ról, poziomu zorganizowania w tym elementów trwałości i powiązań socjologiczno – psychologicznych, jak i ustalony fakt kierowania grupą. Ustawa nie wymaga wysokiego poziomu zorganizowania grupy. Członków grupy łączyć musi jedynie wspólna chęć popełnienia przestępstwa lub przestępstw i świadomość, że indywidualne zachowania są dopełnieniem działalności osób wchodzących w omawiany krąg. Do przypisania przestępstwa z art 258 kk nie jest nawet konieczna wiedza o szczegółach organizacji grupy, znajomość wszystkich osób ją tworzących, mechanizmów funkcjonowania. Wystarczy tylko gotowość sprawcy do spełnienia zadań służących tej grupie.”
Odpowiedzialność za przestępstwo udziału w zorganizowanej grupie przestępczej w typie kwalifikowanym
Paragraf drugi art 258 kk reguluje odpowiedzialność za przestępstwo udziału w zorganizowanej grupie przestępczej w typie kwalifikowany. Jest to odpowiedzialność zaostrzona w stosunku do granic ustawowego zagrożenia przewidzianych za czyn udziału w zorganizowanej grupie przestępczej w typie podstawowym – wskazany wyżej paragraf drugi art 258 kk przewiduje za ten czyn karę pozbawienia wolności od sześciu miesięcy do lat ośmiu. Działanie sprawcy odpowiadające znamionom przestępstwa opisanego w paragrafie drugim art 258 kk polega na udziale w zorganizowanej grupie albo związku mających na celu popełnienie przestępstwa lub przestępstwa skarbowego mających charakter zbrojny albo mających na celu popełnienie czynu o charakterze terrorystycznym. Na szczególne podkreślenie zasługuje fakt, iż dla stwierdzenia zbrojnego charakteru zorganizowanej grupy przestępczej nie jest konieczne stałe posiadanie przez grupę broni palnej, wystarczy wykorzystywanie jej do popełnienia przestępstwa. Pogląd powyższy znalazł wyraz w wyroku Sądu Apelacyjnego w Katowicach z dnia 2 kwietnia 2015 roku, sygn. akt II AKa 446/14, w którym stwierdza się, iż „dla stwierdzenia zbrojnego charakteru zorganizowanej grupy przestępczej nie ma znaczenia, czy grupa ta posiada >>własną<< broń palną. Istotą jest korzystanie z takiej broni podczas popełniania przestępstw i świadomość, iż w razie potrzeby taka broń jest osiągalna np. przez pożyczenie od określonych osób.”
Odpowiedzialność założyciela oraz osoby kierującej zorganizowaną grupą przestępczą
Szczególną, obostrzoną odpowiedzialność przewidują przepisy kodeksu karnego dla sprawcy, którego działanie polega na zakładaniu grupy lub związku mających na celu popełnienie przestępstwa lub przestępstwa skarbowego bądź też – na kierowaniu taką grupą lub związkiem. Paragraf trzeci art 258 kk przewiduje dla sprawcy opisanego wyżej czynu – również w sytuacji, gdy czyn ten odnosi się do grupy o charakterze zbrojnym – karę pozbawienia wolności od roku do lat dziesięciu. W przypadku, gdy grupa lub związek mają za cel popełnienie przestępstwa o charakterze terrorystycznym – na podstawie art 258 kk zagrożenie karą wzrasta i mieści się wówczas w granicach od lat trzech do piętnastu. Na gruncie praktyki orzeczniczej Sądu Najwyższego przyjmuje się, iż dla przypisania sprawcy odpowiedzialności za czyn polegający na kierowaniu zorganizowaną grupą przestępczą konieczne jest, by sprawca nie tylko koordynował działania członków grupy, ale także miał możliwość władczego oddziaływania na wykonywane przez nich zadania. W wyroku z dnia 22 października 2015 roku, sygn. akt III KK 232/15, Sąd Najwyższy orzekł, iż „do kierowania grupą w rozumieniu paragrafu trzeciego art 258 kk potrzebny jest nie tylko element koordynowania działalności uczestników grupy (charakterystyczny również dla pośrednictwa), ale także element określania kierunków działania, sprawowania realnej kontroli nad działalnością grupy i wydawania jej członkom poleceń władczych. Przy odpowiedzi na pytanie o możliwość przypisania roli kierowniczej w aspekcie znamion typu kwalifikowanego z paragrafu trzeciego art 258 kk należy zatem zawsze wykazać, w czym przejawiał się element podległości innych uczestników grupy przestępczej wobec tej osoby (osób), którym przypisuje się kierowanie grupą, za pomocą jakich mechanizmów wymuszała (wymuszały) ona (one) posłuszeństwo jej członków, przy czym przydatny może być tu test, czy bez decyzji podejmowanych przez osoby, których rolę kierowniczą rozważa się, działalność grupy miałaby inny charakter oraz czy od decyzji takich osób zależało np. zaprzestanie działalności przez grupę.”
Zachęcamy do sprawdzenia szczegółów naszych usług: