Konieczność zapewnienia ochrony trwałości stosunku pracy na gruncie przepisów systemu prawa pracy wymaga, by możliwość rozwiązywania umowy o pracę, zarówno za wypowiedzeniem, jak i poprzez zwolnienie dyscyplinarne – w trybie art 52 kp – doznawała istotnych ograniczeń. Ograniczenia te wyrażają się nie tylko w konieczności spełnienia określonych ustawowych przesłanek, których zaistnienie jest nieodzowne dla dopuszczalności rozwiązania umowy o pracę, ale także – w możliwości poddania rozwiązania umowy o pracę zarówno za wypowiedzeniem, jak i bez wypowiedzenia sądowej kontroli poprzez odwołanie, jakie można w terminie dwudziestojednodniowym złożyć w sądzie pracy – wydziale pracy właściwego miejscowo sądu rejonowego. W procesie przed sądem pracy badana jest prawidłowość i zasadność rozwiązania umowy o pracę w określonym trybie. O ile sąd przyzna rację pracownikowi – wydany może zostać wyrok przywracający pracownika do pracy lub zasądzający mu odszkodowanie. Należy podkreślić, iż spełnienie kryteriów dopuszczalności rozwiązania umowy o pracę jest w tym kontekście badane niezwykle wnikliwie z uwagi na wielką wagę ewentualnych naruszeń przepisów w tym zakresie. W wyroku z dnia 30 stycznia 2019 roku, sygn. akt I PK 239/17, Sąd Najwyższy orzekł, iż „rozwiązanie stosunku pracy w trybie niezgodnym z prawem pracy jest wadliwe i zawsze narusza przepisy prawa pracy o rozwiązywaniu umów o pracę (art 45 lub 56 kp), co nie uzasadnia jurysdykcyjnej akceptacji dla kontestowanej w skardze kasacyjnej >>sanacji<< bezprawnego rozwiązania umowy o pracę bez wypowiedzenia na jej wypowiedzenie, z argumentacją, że pracodawca zastosował wprawdzie >>niewłaściwy dobór trybu rozwiązania umowy o pracę<<, ale skoro mogła być ona rozwiązana w >>zwykłym<< trybie wypowiedzenia, to przywrócenie do pracy jest niecelowe ze względu na utratę zaufania do pracownika”.
Bezskuteczność wypowiedzenia nieuzasadnionego lub niezgodnego z prawem. Przywrócenie do pracy
Unormowania paragrafu pierwszego art 45 kp przewidują rozstrzygnięcia, jakie może wydać sąd pracy w przypadku odwołania się pracownika od rozwiązania umowy o pracę za wypowiedzeniem. Powołany wyżej przepis prawa pracy stanowi, iż w razie stwierdzenia bezzasadności lub niezgodności z prawem wypowiedzenia umowy o pracę sąd pracy może stwierdzić jego bezskuteczność, a w przypadku upływu okresu wypowiedzenia i wygaśnięcia umowy o pracę – sąd orzeknie o przywróceniu pracownika do pracy.
Aby wypowiedzenie umowy o pracę przez pracodawcę mogło zostać uznane za zasadne, musi ono być zarówno zgodne z prawem, jak i uzasadnione. Uchybienie któremukolwiek z tych kryteriów spowoduje, iż sąd przyzna rację pracownikowi i orzeknie zgodnie z jego żądaniami. Zgodność wypowiedzenia z prawem odnosi się w szczególności do zakazu wypowiadania umowy o pracę określonym grupom pracowników – pracownicom w ciąży, pracownikom w przedemerytalnym okresie ochronnym czy też pracownikom w czasie usprawiedliwionej nieobecności w pracy (chociażby – wykorzystującym urlop wypoczynkowy lub przebywającym na zwolnieniu lekarskim).
Ocena przez sąd pracy kryterium zasadności wypowiedzenia umowy o pracę przez pracodawcę odnosi się do oceny przyczyny zwolnienia, która powinna zostać ujęta w oświadczeniu pracodawcy o wypowiedzeniu umowy o pracę. Sąd powinien zbadać w toku postępowania dowodowego, czy przyczyna taka zaistniała rzeczywiście oraz czy mogła faktycznie być przyczyną rozwiązania umowy o pracę. Pogląd powyższy znalazł wyraz między innymi w postanowieniu Sądu Najwyższego z dnia 14 marca 2018 roku, sygn. akt II PK 123/17, w którym stwierdza się, iż „wypowiedzenie umowy o pracę jest nieuzasadnione zarówno wtedy, gdy wskazana w nim przyczyna faktycznie zaistniała, lecz nie mogła stanowić podstawy rozwiązania łączącego strony stosunku pracy, jak i wówczas, gdy przyczyna ta okazała się pozorna (fikcyjna, nierzeczywista, nieprawdziwa, nieistniejąca) i z tego właśnie względu nieuzasadniająca wypowiedzenia, a więc powodująca uznanie tego wypowiedzenia za nieuzasadnione. W obu przypadkach brak takiej przyczyny (uzasadniającej wypowiedzenie umowy o pracę) powoduje powstanie po stronie pracownika roszczeń określonych w art 45 kp Ustalenie, że przyczyna wskazana w oświadczeniu o wypowiedzeniu umowy o pracę nie była rzeczywistym powodem rozwiązania stosunku pracy lub że celem faktycznego zlikwidowania stanowiska pracy było zwolnienie pracownika, wskazuje na niezasadność wypowiedzenia.”
Odszkodowanie z tytułu niezasadnego lub niezgodnego z prawem wypowiedzenia umowy o pracę
Przepisy paragrafu pierwszego art 45 kp uprawniają pracownika do żądania odszkodowania zamiast przywrócenia do pracy. Paragraf drugi wskazanego wyżej przepisu przewiduje możliwość przyznania pracownikowi odszkodowania także w sytuacji, gdy wnosił on o przywrócenie do pracy. Sąd może podjąć taką decyzję w przypadku, gdy uzna przywrócenie pracownika do pracy za niemożliwe lub niecelowe. W przedmiocie kryteriów oceny możliwości i celowości przywrócenia pracownika do pracy Sąd Najwyższy wypowiedział się w wyroku z dnia 23 listopada 2016 roku, sygn. akt II PK 222/15, w którym orzekł, iż „ocena roszczenia pracownika o przywrócenie do pracy z punktu widzenia kryterium „możliwości” i >>celowości<< jego dalszego zatrudniania (art 45 § 2 kp) powinna uwzględniać takie okoliczności, jak: rodzaj przyczyny rozwiązania stosunku pracy (np. >>ciężkie<< lub >>zwykłe<< naruszenie obowiązków pracowniczych, przyczyny niezwiązane z osobą pracownika), podstawę orzeczenia o przywróceniu do pracy (bezzasadność zarzutów postawionych pracownikowi lub przyczyn wypowiedzenia albo naruszenie przez pracodawcę wymagań formalnych obowiązujących przy rozwiązywaniu umów o pracę), skutki mogące wyniknąć dla jednej lub drugiej strony z przywrócenia pracownika do pracy lub z zasądzenia na jego rzecz odszkodowania (konieczność ponownego rozwiązania przez pracodawcę stosunku pracy, zwolnienia dobrze pracujących pracowników, możliwość odrodzenia się sytuacji konfliktowej w zakładzie pracy, pozbawienie pracownika okresu zatrudnienia wymaganego do nabycia pewnych uprawnień itp.)”.
Ograniczenie możliwości stosowania normy paragrafu drugiego art 45 kp przewiduje paragraf trzeci powołanego przepisu. Nie jest możliwe zasądzenie odszkodowania pracownikowi żądającemu przywrócenia do pracy, jeżeli pracownikiem tym jest między innymi pracownik w przedemerytalnym okresie ochronnym albo pracownica w ciąży.
Roszczenia z tytułu zwolnienia dyscyplinarnego dokonanego niezgodnie z przepisami
Jeżeli rozwiązanie umowy o pracę zostało dokonane poprzez zwolnienie dyscyplinarne – w trybie art 52 kp – pracownik może żądać przywrócenia do pracy na poprzednich warunkach. Sąd będzie w tym przypadku badał, czy zaistniała w sprawie jedna z trzech przesłanek przewidzianych w art 52 kp – ciężkie naruszenie obowiązków pracowniczych, zawiniona utrata uprawnień niezbędnych do wykonywania pracy bądź też popełnienie przestępstwa uniemożliwiającego dalszą pracę. W tym przypadku przepisy nie przewidują możliwości żądania uznania rozwiązania umowy o pracę za bezskuteczne. Wynika to z faktu, iż zwolnienie dyscyplinarne jest skuteczne z chwilą złożenia pracownikowi przez pracodawcę oświadczenia w tym przedmiocie – inaczej niż w przypadku wypowiedzenia umowy o pracę, którego skutek w postaci wygaśnięcia umowy o pracę pojawia się dopiero po upływie okresu wypowiedzenia.
W tym przypadku – podobnie jak w sprawie z odwołania od wypowiedzenia umowy o pracę – pracownik może żądać odszkodowania zamiast przywrócenia do pracy. W procesie z odwołania od zwolnienia dyscyplinarnego również zachodzi możliwość zasądzenia odszkodowania pracownikowi, który żądał przywrócenia do pracy, jeżeli sąd uzna to przywrócenie za niemożliwe lub niecelowe.
Zachęcamy do sprawdzenia szczegółów naszych usług: