Dane statystyczne pokazują, że ilość rozstań w Polsce od lat utrzymuje się na wysokim poziomie. Tylko w pierwszym kwartale 2021 roku odnotowano około 16 tysięcy rozwodów i kilkaset separacji. Rośnie także ilość porad prawnych udzielanych w kontekście unieważnienia małżeństwa oraz procesów kanonicznych. Często okazuje się jednak, że tak zdecydowane kroki są jedyną opcją, jaka pozostała małżonkom.
Przyczyny ustania małżeństwa
Należy podkreślić, że ustanie małżeństwa to całkowicie inna instytucja prawa rodzinnego niż jego unieważnienie. Każda z nich ma własne przesłanki, które muszą zostać spełnione i wywiera inne skutki w sferze prawnej.
Przyczynami ustania małżeństwa są:
- śmierć współmałżonka (art. 55 k.r.o.) – przyjmuje się, że ustanie małżeństwa następuje z chwilą stwierdzenia śmierci. Warto podkreślić, że małżeństwa zawartego przez małżonka pozostałego przy życiu nie można unieważnić, jeżeli okaże się, że osoba uznana za zmarłą żyje. Wyjątkiem jest sytuacja, gdy małżonek zawierający powtórne małżeństwo wiedział, że współmałżonek pozostaje przy życiu.
- rozwód (art. 56-61 k.r.o.) – do orzeczenia rozwodu konieczne jest wykazanie, że między małżonkami nastąpił trwały i zupełny rozkład pożycia, czyli ustały więzi fizyczne, społeczne i gospodarcze.
Przepisy prawa dopuszczają możliwość orzeczenia rozwodu z winy jednego z małżonków, ze wspólną winą obu współmałżonków lub bez orzekania o winie. Rozwodu nie może jednak żądać osoba, która ponosi pełną odpowiedzialność za rozkład pożycia.
Wyrok rozwodowy jest orzeczeniem kompleksowym, które, oprócz ustania małżeństwa, może rozstrzygać także o:
- władzy rodzicielskiej nad wspólnym, małoletnim dzieckiem i kontaktami z nim,
- alimentach na rzecz dzieci i ewentualnie współmałżonka,
- sposobie korzystania ze wspólnego mieszkania,
- podziale majątku wspólnego.
Pamiętaj, że skutki ustania małżeństwa powstają ex nunc, czyli od momentu spełnienia się przesłanki i nie działają ze skutkiem wstecznym. Nie ma zatem potrzeby tworzenia tzw. fikcji prawnej, czyli kontrfaktycznych ustaleń, których zadaniem jest stabilizowanie obrotu prawnego.
Co do zasady nie można unieważnić małżeństwa, które ustało, chyba że przyczyną unieważnienia miałoby być pokrewieństwo małżonków lub bigamia.
Unieważnienie ślubu cywilnego – kiedy jest możliwe?
Unieważnienie ślubu cywilnego wymaga wykazania ściśle określonych przesłanek, do których zalicza się:
- wystąpienie przeszkód małżeńskich,
- wadliwe pełnomocnictwo w przypadku zawierania związku per procura,
- wady oświadczenia o wstąpieniu w związek małżeński.
Unieważnienie małżeństwa a przeszkody małżeńskie
Przeszkoda małżeńską jest przede wszystkim wiek. Zgodnie z art. 10 k.r.o. nie może zawrzeć małżeństwa osoba niemająca ukończonych 18 lat. Jedynie w wyjątkowych sytuacjach sąd opiekuńczy może zezwolić na zawarcie związku kobiecie, która ukończyła lat 16.
Nie jest także dopuszczalne zawarcie małżeństwa przez osobę całkowicie ubezwłasnowolnioną. W podobnej sytuacji pozostają osoby cierpiące na chorobę psychiczną lub niedorozwój umysłowy, jeżeli ich stan zdrowia lub stan umysłowy zagrażają małżeństwu lub zdrowiu przyszłego potomstwa.
Przeszkodą małżeńską jest też bigamia, czyli zawarcie powtórnego związku małżeńskiego przy jednoczesnym pozostawaniu w innym małżeństwie.
Unieważnienie małżeństwa uzasadnia także stopień pokrewieństwa i powinowactwa oraz przysposobienia między małżonkami.
Unieważnienie małżeństwa a wadliwe pełnomocnictwo
Unieważnienie małżeństwa w tym przypadku jest możliwe, jeżeli sąd nie wydał stosownego zezwolenia albo dokument pełnomocnictwa był nieważny (np. nie został podpisany) lub został skutecznie odwołany.
Uwaga! Nie możesz żądać unieważnienia ślubu z tego powodu po podjęciu pożycia ze współmałżonkiem.
Unieważnienie małżeństwa a wady oświadczenia
Zgodnie z art. 151 k.r.o., aby unieważnić małżeństwo, współmałżonek może także wykazać, że druga osoba złożyła oświadczenie woli o wstąpieniu w związek małżeński działając:
- w stanie wyłączającym świadome wyrażanie woli,
- pod wpływem błędu co do tożsamości,
- pod wpływem groźby, która wskazuje na poważne niebezpieczeństwo osobiste dla składającego oświadczenie lub innej osoby.
W tych przypadkach unieważnienia małżeństwa może domagać się tylko osoba, która złożyła oświadczenie dotknięte wadą i żądanie takie jest ograniczone czasowo.
Unieważnienie małżeństwa zawsze działa ex tunc, czyli ze skutkiem wstecznym. Uznaje się, że małżeństwo nigdy nie zostało zawarte, a wszelkie prawa i obowiązki małżonków względem siebie ustają.
Pozew o unieważnienie małżeństwa – co powinien zawierać?
Pozew o unieważnienie małżeństwa powinien zawierać ściśle określone elementy. Są to:
- oznaczenie właściwego sądu, stron, pełnomocników oraz rodzaju pisma,
- określenie żądań strony, czyli tzw. petitum pozwu,
- uzasadnienie wraz ze wskazaniem dowodów na poparcie wniosków i twierdzeń,
- oznaczenie wpisu sądowego,
- podpis strony albo pełnomocnika.
Pamiętaj, aby do pozwu dla sądu załączyć komplet dowodów oraz potwierdzenie uiszczenia opłaty. Wraz z oryginałem wysyłasz do sądu odpis dla strony przeciwnej (również z dowodami, ale bez dowodu uiszczenia wpisu).
Profesjonalne sporządzenie pozwu sądowego nie jest łatwym zadaniem, a popełnione w nim błędy trudno Ci będzie naprawić. Jeżeli masz wątpliwości, skontaktuj się z prawnikiem specjalizującym się w prawie rodzinnym.
Kiedy można unieważnić ślub kościelny?
Unieważnienie ślubu jest możliwe nie tylko na płaszczyźnie prawa cywilnego, ale także kanonicznego. Pamiętaj jednak, że nie ma „kościelnego rozwodu”, a sąd kościelny może orzec jedynie o unieważnieniu węzła małżeńskiego na podstawienie wniesionej skargi powodowej i po przeprowadzeniu postępowania dowodowego.
Aby uzyskać unieważnienie ślubu kościelnego, będziesz musiał udowodnić istnienie tzw. tytułu prawnego, czyli powodu uzasadniającego Twoje racje. W przypadku prawa kanonicznego jest ich znacznie więcej niż wskazuje prawo rodzinne, a dodatkowo istotną rolę w ich interpretacji odgrywa też orzecznictwo Trybunału Roty Rzymskiej.
Powody unieważnienia małżeństwa kościelnego można podzielić na 4 grupy:
- przeszkody zrywające,
- wady zgody małżeńskiej,
- niezdolność konsensualna,
- wady formy kanonicznej.
Część z przesłanek pokrywa się z tymi, które znajdziesz w kodeksie rodzinnym i opiekuńczym, ale wiele jest zupełnie nowych.
W pierwszej grupie znajduje się 12 tytułów prawnych. Wśród nich można wyróżnić zarówno te oczywiste, jak zbyt młody wiek, niemoc płciowa, pozostawanie w innym związku małżeńskim lub objęcie święceniami kapłańskimi, ale także bardziej ogólne, np. przesłankę przyzwoitości publicznej.
Wady zgody małżeńskiej wpływają na świadome działanie współmałżonków. Można to nich zaliczyć m.in. uzależnienie od alkoholu, narkotyków i hazardu, uzależnienie emocjonalne od rodziców, ale też zaburzenia osobowości. Wadami zgody są też symulacje, czyli np. wykluczenie potomstwa albo negowanie jedności i wierności małżeńskiej.
Do niezdolności konsensualnych zalicza się m.in. niezdolność do podjęcia istotnych obowiązków małżeńskich czy poważny brak rozeznania oceniającego.
Wreszcie, czwarta grupa przesłanek dotyczy sytuacji, kiedy zaistniały wady na płaszczyźnie formalnej. Może to być np. nieobecność świadków zwykłych czy brak jednoczesnego wyrażenia zgody przez nupturientów, czyli osób zawierających związek małżeński.
Jak widzisz, powodów unieważnienia małżeństwa lub jego ustania jest wiele. Aby nie zagubić się w gąszczu obowiązujących norm prawnych, skorzystaj z pomocy wykwalifikowanego prawnika. Dzięki temu cały proces przebiegnie szybko i sprawnie.
Zachęcamy do sprawdzenia szczegółów naszych usług: