Przestępstwo nękania, określane także jako stalking, zostało opisane w art 190a kk Z pozoru niewinne zachowania mogą przerodzić się w daleko idące naruszenie prywatności, a nawet budzić obawy co do innych działań sprawcy. To jeden czynów zabronionych skierowanych przeciwko wolności drugiego człowieka. Wyjaśniamy, czym jest stalking i kiedy można oskarżyć o nękanie.
Co to jest stalking opisany w art 190a kk?
Ustawodawca definiuje nękanie jako uporczywe działanie wobec innej osoby lub osoby jej najbliższej, które wzbudza u niej uzasadnione okolicznościami poczucie zagrożenia, poniżenia lub udręczenia lub prowadzi do istotnego naruszenia jej prywatności.
Stalkingiem będzie również podszycie się pod inną osobę, poprzez wykorzystanie jej wizerunku lub innych danych umożliwiających publiczną identyfikację w celu wyrządzenia jej szkody majątkowej lub osobistej. W tym przypadku może chodzić jedynie o dane osobowe, które dają się powiązać z konkretnymi osobami, a nie informacje zupełnie anonimowe. Wskazuje się także na niemożność podszycia się pod osobę zmarłą.
Kluczowym elementem stalkingu jest uporczywość. Oznacza to, że nękanie nigdy nie będzie działaniem jednorazowym, ale musi rozciągać się przez określony czas. W orzecznictwie podkreśla się, że stalking powinien być nacechowany:
- złą wolą,
- nieustępliwością,
- złośliwością.
Nie ma jednolitego stanowiska co do czasu, w jakim powinny występować zachowania, aby móc uznać je za nękanie. W literaturze pojawia się nawet próba skwantyfikowania zachowania – co najmniej 10 czynów w ciągu 30 dni (Tak: W. Woźniak, Stalking). Z taką definicją trudno się jednak zgodzić, ponieważ każda sytuacja wymaga odrębnej oceny.
Typowe ofiary stalkerów deklarują narastający dyskomfort psychiczny i fizyczny, uczucie zagrożenia i „zaszczucia”. Nierzadko w związku z nękaniem pojawiają się choroby takie jak nerwica, bezsenność, czy napady lękowe.
W doktrynie podkreśla się jednak, że ochrona prywatności nie ma charaktery absolutnego i w dużej mierze zależy od stosunku dzierżyciela do przysługujących mu dóbr (np. zgoda na odbieranie dzieci ze szkoły przez byłego partnera nie może uzasadnić zarzutu prześladowania ich poprzez wystawanie pod szkołą).
Stalking może dotyczyć wyłącznie osób fizycznych. Z uwagi na ustawowe odniesienie do wizerunku oraz danych osobowych przestępstwo nie może objąć osób prawnych (w tym ułomnych), organów administracji rządowej lub samorządowej.
Kiedy można oskarżyć o nękanie?
Wiele ofiar stalkingu przez całe lata nie zdaje sobie sprawy ze swojej sytuacji. Nie wiedzą one, kiedy można wykonując prawo karne oskarżyć o nękanie. Stalkerzy przekraczają kolejne granice prywatności, ingerując coraz dalej w życie ofiary. Najczęstsze zachowania to:
- regularne telefony (także w godzinach nocnych),
- nachodzenie w domu lub w miejscu pracy,
- wyczekiwanie przed wejściem na klatkę schodową,
- wysyłanie wiadomości SMS, e-maili lub wiadomości na portalach społecznościowych.
Warto wskazać, że w sieci coraz bardziej rozpowszechnia się cyberstalking. Polega on na tym samym, co zwykłe nękanie, ale sprawca wykorzystuje w tym celu urządzenia pozwalające na komunikację elektroniczną (pocztę, komunikatory, maile).
W tym przypadku sprawcy zazwyczaj są przekonani o swojej bezkarności z uwagi na złudną anonimowość, jaką daje internet. Popełnienie przestępstwa z art 190a kk można wykazać jednak i w tym przypadku, choć wymaga to często utrwalania dowodów na bieżąco (np. przez robienie zrzutów ekranu).
Wbrew powszechnemu przekonaniu działania stalkera nie muszą przybrać formy jawnych gróźb, ani innego, agresywnego zachowania. Nie ma także znaczenia, jakie pobudki prowadzą do popełnienia czynu zabronionego i czy dają się one racjonalnie uzasadnić. Decydujące jest wykształcenie u pokrzywdzonego przekonania o naruszeniu jego sfery prywatności.
Skutkowość przestępstwa jest bronią obosieczną. Tak długo, jak osoba doświadczająca nękania nie czuje się zagrożona, działania stalkera pozostają bezkarne.
Jakie kary grożą za stalking?
Bez względu na rozmiar szkody, sprawca skazany za stalking musi liczyć się z kara pozbawienia wolności. Jej wymiar może być jednak różny, w zależności od postaci czynu zabronionego.
Co grozi za nękanie w postaci podstawowej?
Za podstawowe formy przestępstwa stalkingu (uporczywe nękanie lub wykorzystanie wizerunku o których mowa w § 1 i 2 przepisu) grozi kara od 6 miesięcy do 8 lat pozbawienia wolności. Zakres sankcji jest szeroki, co daje sądowi możliwość oceny całokształtu okoliczności sprawy i uwzględnieniu ich w treści orzeczenia.
Co grozi za nękanie w postaci kwalifikowanej?
Postać kwalifikowana została przewidziana w art 190a §3 kk Przewiduje ona targnięcie się na życie skutek działań prześladowcy. Sąd powinien uwzględnić zarówno formę stadialną usiłowania, jak i samo dokonanie.
Dla stwierdzenia typu kwalifikowanego niezbędne jest wykazanie związku przyczynowo-skutkowego między nękaniem a zamachem, a także przynajmniej możliwość przewidzenia takiego obrotu zdarzeń przez sprawcę.
W tym przypadku, z uwagi na większy ciężar gatunkowy, ustawodawca zdecydował się na wymiar kary od 2 do 12 lat pozbawienia wolności.
Tryb ścigania przestępstwa z art 190a kk
Zgodnie z at 190a §4 kk stalking w formie podstawowej jest ścigany na wniosek pokrzywdzonego. Oznacza to, że pokrzywdzony samodzielnie musi zawiadomić o tym fakcie organy ścigania, które po przyjęciu zawiadomienia o popełnieniu przestępstwa podejmą stosowne działania.
Postać kwalifikowana nękania ścigana jest z urzędu, ponieważ w tym przypadku do katalogu dóbr naruszonych wchodzi także życie.
Przestępstwo nękania może dotyczyć wielu rodzajów relacji. Stalking występuje najczęściej między byłymi partnerami, w stosunkach służbowych, a także wspomnianej już cyberprzestrzeni.
Po spostrzeżeniu regularności zachowań warto skrupulatnie notować – a w miarę możliwości także utrwalać – przypadki telefonów, spotkań czy wiadomości. Te informacje będą przydatne dla organów ścigania do ustalenia przesłanek popełnienia czynu zabronionego.
Przy sporządzaniu zawiadomienia o możliwości popełnienia przestępstwa, a także w toku dalszego postępowania przygotowawczego i sądowego, warto skorzystać z usług prawników z wieloletnim doświadczeniem w prawie karnym.
Zachęcamy do sprawdzenia szczegółów naszych usług: