Prawo karne penalizuje nie tylko czyny zabronione, które stwarzają ryzyko dla zdrowia lub życia pokrzywdzonego, ale również przestępstwa godzące we wiarygodność obrotu gospodarczego. Takim przestępstwem jest art 270 kk określany jako fałszerstwo materialne. Na czym polega i co należy o nim wiedzieć?
Jakie dobra chroni art 270 kk?
Przestępstwo z art 270 kk chroni nie tylko prawdziwość treści dokumentu, ale również jego autentyczność. Oznacza to, że sprawca będzie odpowiadał tak samo, niezależnie od tego czy zarzuca mu się podrobienie podpisu na oryginalnym dokumencie, czy też fałszowanie dokumentów.
W doktrynie wskazuje się, że art 270 par 1 kk zabezpiecza pewność obrotu prawnego poprzez eliminację z niego sfabrykowanych oświadczeń woli, które mogłyby zostać wykorzystane np. w celu uzyskania finansowania albo występowania z żądaniem przeciwko osobie, która w rzeczywistości nigdy nie zaciągnęła pożyczki.
Jak w sprawach karnych rozumie się pojęcie dokumentu?
Pojęcie dokumentu powinno być interpretowane z wykorzystaniem art 115 par 14 kk W ten sposób określa się każdy przedmiot lub inny zapisany nośnik informacji, z którym jest związane określone prawo albo który ze względu na zawartą w nim treść stanowi dowód prawa, stosunku prawnego lub okoliczności mającej znaczenie prawne.
W praktyce pojęciu dokumentu przypisuje się bardzo szerokie znaczenie, ponieważ może on zaświadczać istnienie prawa lub obowiązku dowolnej osoby, a także mieć charakter publiczny lub prywatny. Warto wskazać, że w kontekście art 270 kk w podobny sposób zostanie potraktowane sfałszowanie tak doniosłego dokumentu, jak umowa kredytowa lub zaświadczenie o zarobkach, jak i zwykłego biletu wstępu na imprezę masową, a nawet bilet uprawniający do korzystania z środka komunikacji.
Jako ciekawostkę można wskazać, że kontrowersje budzi kwestia fałszowania tablic rejestracyjnych samochodu. Choć Sąd Najwyższy uznał, że takie działanie nie wyczerpuje znamion art 270 kk, pogląd ten spotyka się z krytyką w doktrynie.
Takiej samej karze jaka grozi za fałszowanie dokumentów podlega sprawca, który dopuszcza się podrobienia blankietu. W kodeksie karnym nie ma definicji tego pojęcia, ale powszechnie przyjmuje się, że blankietem jest każdy opatrzony podpisem człowieka przedmiot, który uwagi na określone okoliczności formalne lub faktyczne może stanowić dokument. W praktyce zwykle będą nim weksle i czeki wypełnione in blanco, czyli opatrzone wyłącznie odręcznym, autentycznym podpisem innej osoby niż sprawca.
Na czym musi polegać działanie sprawcy?
Fałszerstwo materialne może polegać na podrobieniu lub przerobieniu albo posłużeniu się tak sfałszowanym dokumentem przez sprawcę. Dla bytu prawnego przestępstwa nie ma znaczenia fakt wyrażenia zgody na działanie przez osobę uprawnioną do posługiwania się dokumentem i okoliczność ta nie znosi karalności czynu.
Podrobienie dokumentu polega na sporządzeniu go w taki sposób, aby stwarzał pozór jak gdyby pochodził od innej osoby niż sprawca. Podrobienie może dotyczyć całego dokumentu, ale też jego wybranej części (np. samych załączników do umowy). Dla stwierdzenia czynności podrobienia znaczenie ma przede wszystkim treść i forma nowego dokumentu, ale nie metoda działania sprawcy.
Z kolei przerobienie to zmiana treści już istniejącego dokumentu, np. poprzez naniesienie poprawek na formularzu lub stworzeniu fikcyjnego aneksu do umowy. Zakres i typ zmiany autentycznego dokumentu nie ma znaczenia, liczy się jedynie ingerencja w autentyczność oświadczenia woli. W piśmiennictwie zwraca się uwagę, że techniczne sposoby podrobienia dokumentu mogą polegać np. na: dopiskach lub przekreśleniach, wycieraniu lub podskrobaniach. W przypadku treści zapisanych na nośniku elektronicznym może to być np. modyfikacja istniejącego pliku lub jego zastąpienie.
Użycie dokumentu jako autentycznego musi polegać na jego wykorzystaniu w rozumieniu formalnym, poprzez wprowadzenie go do obrotu. Sam fakt posiadania przy sobie dokumentu sfałszowanego nie jest przestępstwem.
W przypadku blankietu karalne jest nie samo sfałszowanie blankietu, ale dokonanie tego niezgodnie z wolą podpisanego i na jego szkodę albo posłużenie się tak spreparowanym blankietem.
Co grozi za podrobienie podpisu?
Fałszerstwo dokumentów, a także posługiwanie się fałszywym dokumentem podlega grzywnie, karze ograniczenia wolności albo karze pozbawienia wolności od 3 miesięcy do 5 lat.
W przypadku przestępstwa mniejszej wagi kara obejmuje grzywnę, karę ograniczenia wolności albo karę pozbawienia wolności do lat 2. O tym, czy w danej sprawie karnej zachodzi wypadek mniejszej wagi decyduje sąd po uwzględnieniu elementów przedmiotowych i podmiotowych, w tym:
- rodzaju naruszonego dobra;
- charakteru i rozmiaru wyrządzonej szkody;
- postaci zamiaru sprawcy, a także jego pobudek i celów;
- stopień społecznej szkodliwości czynu, który powinien mieścić się między stopniem znikomym, a podstawowym.
Należy pamiętać, że sam fakt przygotowania się sprawcy do popełnienia przestępstwa fałszu materialnego podlega karze analogicznej jak w przypadku działania, które zostałoby zakwalifikowane jako wypadek mniejszej wagi. Działania przygotowawcze to np. nabycie specjalnych urządzeń do kopiowania, sporządzenie falsyfikatu pieczęci, ale też posiadanie dokumentu w okolicznościach, które jednoznacznie wskazują na zamiar jego użycia (np. posiadanie podrobionego paszportu tuż przed przejściem sprawcy przez granicę).
Przedawnienie przestępstwa fałszu materialnego
Co do zasady przedawnienie podrobienia podpisu, dokumentu lub blankietu następuje z upływem 10 lat od dnia popełnienia przestępstwa, stosownie do art 101 pkt 3 kk Jedynie w sytuacji wypadku mniejszej wagi albo dopuszczenia się przez sprawcę czynności przygotowawczych okres przedawnienia ulega skróceniu do 5 lat zgodnie z art 101§1 pkt 4 kk
Niezależnie od ogólnych terminów przedawnienia kodeks karny przewiduje przedłużenie przedawnienia. Jeżeli w okresie zakreślonym przez art 101 zostało wszczęto postępowanie, karalność przestępstw określonych w art 101§1 ustaje z upływem 10 lat. Wszczęcie postępowania karnego może nastąpić wskutek złożenia zawiadomienia o podejrzeniu popełnienia przestępstwa jaki jest fałszowanie dokumentów albo z urzędu.
Zachęcamy do sprawdzenia szczegółów naszych usług: