Prawo karne wyróżnia trzy stopnie uszczerbku na zdrowiu w zależności od ciężaru skutków przestępstwa dla zdrowia pokrzywdzonego. O ile uszczerbek ciężki został uregulowany w art. 156 kk, uszczerbek lekki oraz średni to czyny zabronione, o których mowa w art 157 kk Co warto o nich wiedzieć?
Jakie dobra chroni art 157 kk?
Przedmiotem ochrony powołanego przepisu jest zdrowie człowieka, ale w kontekście mniej dotkliwych szkód, niż ma to miejsce w przypadku art. 156 kk Ustawodawca w omawianym przepisie posłużył się techniką definicji negatywnej. Oznacza to, że naruszenie narządu ciała lub rozstrój zdrowia w wyniku popełnienia czynu zabronionego musi być inny (mniejszy) niż w przypadku ciężkiego uszczerbku na zdrowiu, tj. nie może obejmować:
- pozbawienia drugiego człowieka wzroku, słuchu, mowy lub zdolności płodzenia;
- spowodowania ciężkiego kalectwa, ciężkiej choroby nieuleczalnej lub długotrwałej;
- choroby realnie zagrażającej życiu lub trwałej choroby psychicznej;
- całkowitej albo znacznej trwałej niezdolności do pracy w zawodzie;
- trwałego istotnego zeszpecenia lub zniekształcenia ciała.
Przepisy nie specyfikują, w wyniku jakich okoliczności ma dojść do wyrządzenia uszczerbku na zdrowiu. W praktyce uszkodzenie ciała może powstać wskutek wypadku, pobicia lub nawet działania całkowicie niezamierzonego.
Warto podkreślić, że o ustaleniu, że w danej sprawie doszło do wyrządzenia lekkiego lub średniego uszczerbku decyduje nie tylko rozumowanie a contrario w stosunku do art 156 kk, ale również do art 217 kk, który przewiduje naruszenie nietykalności cielesnej. Uszczerbek na zdrowiu musi mieścić się między tymi granicami.
Artykuł 157 par 1 kk, który dotyczy średniego uszczerbku na zdrowiu wprowadza sankcję w postaci kary pozbawienia wolności od 3 miesięcy do nawet 5 lat w zależności od okoliczności sprawy i elementów obciążających sprawcę.
Naruszenie czynności narządu a rozstrój zdrowia
Zarówno pojęcie naruszenia czynności narządu, jak i rozstroju zdrowia należy oceniać kazuistycznie. W literaturze przyjmuje się, że poprzez naruszenie czynności narządu rozumie się urazy połączone z przerwaniem ciągłości tkanek bez względu na to, czy sprowadza się to do niewielkiego zranienia, czy uszkodzenia organów wewnętrznych. W określonych przypadkach tą przesłanką można objąć również naruszenie integralności protezy lub implantu, jeżeli jest on niezbędny do prawidłowego funkcjonowania organizmu.
Orzecznictwo za typowe znamiona naruszenia czynności narządu przy średnim uszczerbku na zdrowiu uznaje m.in. złamanie nosa lub żuchwy, utrata jednego lub kilku zębów, głębokie rany, wstrząs mózg, stłuczenia okolic dużych stawów.
Z kolei rozstrój zdrowia odnosi się do zakłócenia funkcji organizmu i może dotyczyć zarówno funkcji fizycznych, jak i psychicznych.
Czym jest lekki uszczerbek na zdrowiu?
O lekkim uszczerbku na zdrowiu można mówić w sytuacji, o której mowa w art 157 par 2 kk Dotyczy ona sytuacji, kiedy uszkodzenie ciała lub rozstrój zdrowia powodują skutki trwające nie dłużej niż 7 dni. W tym przypadku kara jest niższa i opiewa na grzywnę, karę ograniczenia wolności albo karę pozbawienia wolności do lat 2.
Ze względu na cienką granicę między lekkim a średnim uszczerbkiem na zdrowiu na sali sądowej często toczą się debaty z udziałem biegłych lekarzy – oskarżonemu zwykle zależy, aby zarzucano mu uszczerbek lekki. Z kolei w interesie pokrzywdzonego będzie wykazanie uszczerbku średniego.
Warto wskazać, że doktryna prawa dopuszcza możliwość wyrażenia prawnie relewantnej zgody na wyrządzenie lekkiego uszczerbku na zdrowiu. Dysponent dobra prawnego nie może jednak zgodzić się na uszczerbek średni (a tym bardziej ciężki). Takie działania zawsze będą penalizowane według ustawy karnej.
Uwaga ta jest o tyle istotna, że kontratypem objęte jest np. ryzyko sportowe. Innymi słowy nie można żądać ukarania zawodnika drużyny przeciwnej, jeżeli do uszczerbku doszło w toku rozgrywki fair play. Dotyczy to zwłaszcza sportów kontaktowych, jak sporty walki, rugby, czy piłka ręczna.
Charakter przestępstwa
Czyn z art 157 kk może być popełniony zarówno poprzez każde działanie, które prowadzi do opisanych skutków, jak i poprzez zaniechanie. Uszczerbek przez zaniechanie może spowodować np. niewyłączenie maszyny, która wyrządziła krzywdę współpracownikowi. Warunkiem karalności zaniechania jest, aby na sprawcy spoczywał prawny obowiązek zapobiegnięcia skutkowi.
Przestępstwo z art 157 par 1 i par 2 kk mogą być popełnione wyłącznie umyślnie – w zamiarze bezpośrednim, jak i ewentualnym, kiedy to sprawca wprawdzie nie dąży do popełnienia czynu zabronionego, ale godzi się z taką okolicznością. Umyślność nie dotyczy przestępstwa, o którym mowa w art 157 par 3 kk (nieumyślny uszczerbek na zdrowiu).
Spowodowanie uszczerbku na zdrowiu ma charakter kauzalny. Oznacza to, że działanie sprawcy musi pozostawać w związku ze szkodą. Związek ten musi być na tyle silny, aby sąd mógł uznać, że zachowanie sprawcy było wyłącznym lub dominującym czynnikiem, który spowodował wypadek. Wystąpienie „po drodze” innych okoliczności nie może przerywać łańcucha przyczynowo-skutkowego, choć może mieć znaczenie dla wymiaru kary. Prowokacja może zostać uznana za przesłankę łagodzącą.
Teoretycznie przestępstwo z art 157 kk może być popełnione przez usiłowanie, ale w praktyce rozpoznanie zamiaru sprawcy w przypadku przestępstw o małym natężeniu gatunkowym może być utrudnione. Dlatego ostatecznie o przypisaniu winy decyduje rozmiar szkód.
Tryb ścigania przestępstwa z art 157 kk
Ściganie przestępstwa lekkiego uszczerbku na zdrowiu, a także średniego o ile został popełniony nieumyślnie następuje z oskarżenia prywatnego. Wyjątkiem jest sytuacja, kiedy pokrzywdzonym jest osoba mieszkająca wspólnie ze sprawcą. Wtedy organ ścigania wszczyna postępowanie przygotowawcze z urzędu.
W przypadku nieumyślnego popełnienia przestępstwa lekkiego lub średniego uszczerbku na zdrowiu na osobie najbliższej (niemieszkającej bezpośrednio ze sprawcą) postępowanie jest wszczynane wyłącznie na wniosek osoby pokrzywdzonej.
Średni uszczerbek na zdrowiu zawsze ścigany jest z oskarżenia publicznego.
Osoby, które w wyniku pobicia, przemocy domowej lub innych okoliczności doznały szkody na zdrowiu powinny rozważyć skorzystanie z pomocy adwokata. Profesjonalny pełnomocnik sporządzi niezbędne pisma procesowe, a także podejmie się reprezentacji klienta w postępowaniu przygotowawczym i sądowym.
Zachęcamy do sprawdzenia szczegółów naszych usług: