Zawarcie małżeństwa pociąga za sobą szereg obowiązków odnoszących się zarówno do sfery materialnej, jak i obszaru działań podejmowanych przez współmałżonków w kontekście funkcjonowania założonej poprzez zawarcie małżeństwa rodziny, jak również działań i zachowań, jakie małżonkowie podejmują wobec siebie. Obowiązki małżeńskie stanowią przedmiot uregulowań kodeksu rodzinnego i opiekuńczego zawartych w przepisach należących do działu drugiego tytułu pierwszego kodeksu. Przepisy te mają niezwykle kluczowe znaczenie praktyczne, ponieważ każde niemal naruszenie wynikających z nich obowiązków może zostać uznane za przesłankę winy w procesie o rozwód z orzeczeniem o winie i wpłynąć istotnie na treść wyroku rozwodowego. W wyroku z dnia 1 października 1997 roku, sygn. akt I CKN 246/97, Sąd Najwyższy orzekł, iż „przypisanie małżonkowi winy w powstaniu rozkładu pożycia wymaga ustalenia, że małżonek naruszył obowiązki wynikające z art 23 kro wskutek umyślnego, czy choćby nieumyślnego postępowania”.
Obowiązek wspólnego pożycia
Pierwszym obowiązkiem, jaki statuuje art 23 kro – przepis otwierający dział drugi tytułu pierwszego kro, jest obowiązek wspólnego pożycia. Ma on fundamentalny charakter z uwagi na fakt, iż trwanie wspólnego pożycia warunkuje trwanie małżeństwa. Sytuacja rozkładu pożycia małżeńskiego jest bowiem zasadniczą przesłanką pozytywną rozwiązania małżeństwa przez rozwód.
Na pożycie małżeńskie składają się trzy więzi łączące współmałżonków – więź fizyczna, psychiczna i gospodarcza. Sąd Najwyższy zdefiniował w ten sposób pożycie małżeńskie w uchwale z dnia 28 maja 1955 roku, sygn. akt I CO 5/55, w której orzekł, iż „pożycie małżeńskie wyraża się w szczególnego rodzaju wspólnocie duchowej, fizycznej i gospodarczej”.
Pojęcie więzi fizycznej nie budzi żadnych wątpliwości, ani też nie powoduje żadnych trudności interpretacyjnych. Inaczej rzecz ma się ze wspólnotą psychiczną (duchową), której właściwe rozumienie bywało wielokrotnie przedmiotem rozważań Sądu Najwyższego. W wyroku z dnia 6 lutego 2002, sygn. akt V CKN 741/00, Sąd Najwyższy orzekł, iż „wspólnota duchowa polega na wzajemnym pozytywnym stosunku uczuciowym małżonków, szacunku, zaufaniu, szczerości, lojalności, wyrozumiałości, na respektowaniu osobistych cech małżonka, uwzględnianiu jego osobistych potrzeb oraz gotowości do ustępstw oraz kompromisów”.
Na szczególna uwagę zasługuje fakt, iż w świetle orzecznictwa sądów powszechnych dla zachowania między małżonkami więzi gospodarczej nie jest konieczne wspólne zamieszkiwanie. Pogląd powyższy znalazł odzwierciedlenie w wyroku Sądu Apelacyjnego w Katowicach z dnia 30 września 2010 roku, sygn. akt III AUa 474/10, w którym stwierdzono, iż „określając wzajemne obowiązki małżonków przepisy art 23 i 27 kro nie wymagają, aby małżonkowie mieli wspólne miejsce zamieszkania”.
Obowiązek wzajemnej pomocy i współdziałania w dążeniu do zaspokojenia potrzeb rodziny
Norma art 23 kro przewiduje także spoczywający w równej mierze na obojgu współmałżonkach obowiązek wzajemnej pomocy we wszelkich działaniach zmierzających do zaspakajania potrzeb rodziny, która została założona poprzez zawarcie związku małżeńskiego. Obowiązek ten rozumiany jest bardzo szeroko i powinien być realizowany w każdej sytuacji, kiedy dobro rodziny wymaga działania współmałżonków. Za szerokim rozumieniem obowiązku wzajemnej pomocy i współdziałania dla dobra rodziny wypowiedział się między innymi Sąd Apelacyjny w Szczecinie, który w wyroku z dnia 22 grudnia 2017 roku, sygn. akt I ACa 627/17, orzekł, iż „wzajemna pomoc oraz współdziałanie, określone w powyższym uregulowaniu dotyczy w zasadzie zaspakajania usprawiedliwionych potrzeb rodziny. Wynikający z art 23 kro obowiązek wzajemnej pomocy małżonków obejmuje wszelkie czynności faktyczne jednego z małżonków wspierające drugiego z nich w wykonywaniu przez niego jego praw i obowiązków wynikających z małżeństwa. Obowiązek wzajemnej pomocy małżonków ściśle łączy się z obowiązkiem współdziałania małżonków dla dobra rodziny, który obejmuje wszystkie czynności, które są potrzebne do prawidłowego funkcjonowania rodziny, w tym także dla właściwego wychowania dzieci oraz powstrzymywania się od zachowań, które mogłyby przynieść uszczerbek interesom rodziny jako całości i poszczególnym jej członkom.”
Obowiązek dochowywania wierności w małżeństwie
Na gruncie uregulowań działu drugiego tytułu pierwszego kro istnieją również obowiązki małżeńskie odnoszące się do sfery więzi fizycznej między małżonkami. Wyrażają się one chociażby w sformułowaniu art 23 kro zobowiązującym małżonków do dochowywania sobie wierności.
Należy podkreślić, iż naruszeniem obowiązku dochowywania współmałżonkowi wierności jest nie tylko otwarty i jednoznaczny akt zdrady małżeńskiej, ale też każde zachowanie, które stwarza pozory takiej zdrady. W wyroku z dnia 19 grudnia 1950 roku, sygn. akt C 322/50, Sąd Najwyższy orzekł, iż „zamieszkanie kobiety zamężnej w jednej izbie z innym mężczyzną, w warunkach stwarzających pozory zdrady małżeńskiej i to trwające stale, przez dłuższy czas, może być uznane za zawinioną przez nią przyczynę rozkładu pożycia małżeńskiego bez potrzeby zakwalifikowania tego jako cudzołóstwa”.
Obowiązek przyczyniania się do zaspakajania potrzeb rodziny
Prawo rodzinne omawia także obowiązki małżeńskie odnoszące się w pierwszym rzędzie do zaspakajania potrzeb związanych z istniejącą między współmałżonkami więzią o charakterze gospodarczym. W myśl art 27 kro oboje małżonkowie obowiązani są, każdy według swych sił oraz swych możliwości zarobkowych i majątkowych, przyczyniać się do zaspokajania potrzeb rodziny, którą przez swój związek założyli. Zadośćuczynienie temu obowiązkowi może polegać także, w całości lub w części, na osobistych staraniach o wychowanie dzieci i na pracy we wspólnym gospodarstwie domowym.
Przepis ten ma doniosłe znaczenie dla możliwości prowadzenia procesu alimentacyjnego między małżonkami, a więc o alimenty bez rozwodu – z powództwa, które jeden z małżonków może wytoczyć przeciwko drugiemu. W wyroku z dnia 15 lipca 2015 roku, sygn. akt I ACa 205/15, Sąd Apelacyjny w Gdańsku orzekł, iż „obowiązek alimentacyjny między małżonkami na podstawie art 27 kro ma charakter bezwzględny i nie uchyla go zdolność małżonka do samodzielnego utrzymania się z pracy zarobkowej lub prowadzonej działalności gospodarcze. Okoliczności te mogą mieć jedynie wpływ na zakres tego obowiązku.”
Wskazany wyżej przepis art 27 kro znajduje również zastosowanie w procesie rozwodowym, ilekroć zachodzi potrzeba, by zapewnić rodzinie zabezpieczenie alimentacyjne poprzez zobowiązanie jednego ze współmałżonków do łożenia na rzecz drugiego określonej sumy pieniężnej. Pogląd powyższy znalazł wyraz między innymi w postanowieniu Sądu Apelacyjnego w Łodzi z dnia 28 października 2011 roku, sygn. akt I ACz 1252/11, w którym stwierdzono, iż „podstawą materialnoprawną wniosku o udzielenie zabezpieczenia alimentów na rzecz małżonka, w trakcie trwania procesu o rozwód, jest art 27 kro Brak podstaw do stosowania art 60 kro gdyż przepis ten normuje przesłanki roszczeń alimentacyjnych między rozwiedzionymi małżonkami, a więc po zakończeniu procesu o rozwód.”
Zachęcamy do sprawdzenia szczegółów naszych usług: