Roszczenia o charakterze alimentacyjnym należą do tych instytucji prawa rodzinnego, które cechują się znaczeniem najdonioślejszym dla życia społecznego. Przepisy kodeksu rodzinnego i opiekuńczego zawierają cały szereg uregulowań przyznających różnym osobom uprawnienia do podnoszenia roszczeń o charakterze alimentacyjnym w różnych okolicznościach i różnym zakresie wobec poszczególnym członkom rodziny – a nawet byłym współmałżonkom. Rozstrzygnięcie alimentacyjne stanowi jeden z najważniejszych elementów wyroku rozwodowego, a w zależności od tego, czy jest to rozwód bez orzekania o winie, czy też rozwód z orzeczeniem o winie – wysokość alimentów oraz czas trwania obowiązku alimentacyjnego, jak również okoliczności wpływające na ustanie obowiązku alimentacyjnego mogą się od siebie znacznie różnić. Nie należy jednak zapominać o fakcie, iż systemie polskiego prawa rodzinnego możliwe są też alimenty bez rozwodu – alimenty na małżonka przyznane przez sąd rodzinny w procesie toczącym się jeszcze w czasie trwania małżeństwa. Orzeczenie to jest całkowicie niezależne od ewentualnego późniejszego rozwodu, w którym to procesie rozwodowym nie można stwierdzić wygaśnięcia stwierdzonego takim wyrokiem obowiązku alimentacyjnego. W uchwale z dnia 5 października 1982 roku, sygn. akt III CZP 38/82, Sąd Najwyższy orzekł, iż „nie jest dopuszczalne rozstrzyganie w wyroku orzekającym rozwód o wygaśnięciu stwierdzonego prawomocnym orzeczeniem sądowym obowiązku alimentacyjnego obciążającego jednego z małżonków na rzecz drugiego”.
Podstawa prawna roszczeń alimentacyjnych między współmałżonkami
Wszelkie roszczenia o alimenty bez rozwodu – alimenty na małżonka jakie sąd rodzinny ma przyznać w czasie trwania małżeństwa od drugiego ze współmałżonków mają swoją podstawę materialnoprawną w przepisach art 27 kro – jednego z węzłowych przepisów całego kodeksu rodzinnego i opiekuńczego, unormowania, które określa obowiązki małżeńskie w zakresie zaspakajania potrzeb życiowych rodziny. W orzecznictwie Sądu Najwyższego wielokrotnie wskazywano art 27 kro jako podstawę roszczeń alimentacyjnych między współmałżonkami. W tym duchu wypowiedział się Sąd Najwyższy między innymi w wyroku z dnia 7 lipca 2000 roku, sygn. akt III CKN 1015/00, w którym stwierdza się, iż „już z samego charakteru świadczeń alimentacyjnych, w tym świadczeń z art 27 kro wynika, że ich celem jest dostarczenie uprawnionemu środków do zaspokojenia jego bieżących potrzeb. Poszczególne bowiem raty alimentacyjne służą do zaspokojenia bieżących potrzeb osoby uprawnionej. O takim zaspokajaniu potrzeb może być mowa tylko co do teraźniejszości lub przyszłości, ponieważ nie można mówić o pokrywaniu potrzeb przeszłych.”
Czas trwania obowiązku alimentacyjnego między współmałżonkami
Obowiązek przyczyniania się współmałżonków do zaspakajania potrzeb materialnych rodziny wynikający z unormowań art 27 kro występuje przez cały czas trwania małżeństwa. Oznacza to, iż jak długo małżeństwo nie zostało rozwiązane ani unieważnione, możliwe jest wytoczenie powództwa o alimenty bez rozwodu – alimenty na małżonka przyznane od drugiego małżonka w czasie trwania małżeństwa. Na temat rozciągania się trwania obowiązku alimentacyjnego między współmałżonkami na cały czas trwania małżeństwa wypowiedział się Sąd Apelacyjny w Krakowie, który w postanowieniu z dnia 21 marca 2016 roku, sygn. akt I ACz 399/16, orzekł, iż „niesłuszny jest pogląd, że wynikający z art 27 kro obowiązek małżonków w zakresie zaspokajania potrzeb rodziny trwa wyłącznie do czasu, gdy małżonkowie tworzą wspólny związek, a w szczególności pozostają we wspólnym gospodarstwie domowym. Separacja faktyczna nie powinna wywierać ujemnego wpływu na zakres zaspokajania potrzeb dzieci z małżeństwa, a potrzeb tych w praktyce nie da się oddzielić od potrzeb tego z rodziców, przy którym dzieci pozostały. Dlatego nawet zupełne zerwanie pożycia małżeńskiego nie uchyla obowiązku przewidzianego w art 27 kro ale może wpłynąć na jego ukształtowanie i zakres.”
W tym kontekście należy podkreślić, iż uprawnienia alimentacyjne pomiędzy małżonkami pozostającymi w faktycznej separacji nie doznają żadnych ograniczeń w związku z faktem, iż małżonek występujący z tego rodzaju żądaniem ma możliwość zapewnienia sobie środków utrzymania poprzez pracę zarobkową. Pogląd powyższy znalazł odzwierciedlenie w uchwale Sądu Najwyższego z dnia 13 października 1976 roku, sygn. akt III CZP 49/76, w której stwierdza się, iż „okoliczność, że małżonek pozostający w separacji faktycznej i nie obarczony obowiązkiem wychowania dzieci, jest zdolny do pracy zarobkowej i bądź pracuje, bądź ma możność taką pracę uzyskać, sama przez się nie pozbawia go roszczenia do współmałżonka na podstawie art 27 kro o zaspokojenie swych potrzeb w zakresie odpowiadającym zasadzie równej stopy życiowej małżonków”.
Zastosowanie zasady równej stopy życiowej w procesie o alimenty bez rozwodu
Dla orzeczeń w sprawach o alimenty bez rozwodu kluczowe znaczenie ma zasada równej stopy życiowej. Wynika z niej, iż w takich przypadkach określenie zakresu obowiązku alimentacyjnego wyrażającego się w wysokości zasądzonej kwoty wynikać powinno nie tylko z kryteriów uregulowanych przepisami art 138 kro – a zatem zakresu możliwości zarobkowych i majątkowych zobowiązanego oraz zakresu usprawiedliwionych potrzeb uprawnionego, ale także powinno zmierzać do umożliwienia współmałżonkom życia na możliwie zbliżonym poziomie materialnym. Przy określaniu poziomu stopy życiowej, na jakiej należy umożliwić życie obojgu małżonkom sąd orzekający w sprawie o alimenty bez rozwodu powinien brać pod uwagę możliwości zarobkowe i majątkowe obojga małżonków. W przedmiocie stosowania zasady równej stopy życiowej w sprawach o alimenty na małżonka w czasie trwania małżeństwa wypowiedział się Sąd Najwyższy w uchwale z dnia 16 grudnia 1987 roku, sygn. akt III CZP 91/86, w której stwierdził, iż „potrzeby rodziny stanowią, oprócz utrzymania i wychowania dzieci, potrzeby z istoty swej wspólne, jak również indywidualne potrzeby małżonków. Mogą one być zaliczone do kategorii potrzeb rodziny, gdy zaspokojenie ich jest w danych okolicznościach usprawiedliwione interesem rodziny i odpowiada zasadom współżycia społecznego, a przede wszystkim zasadzie jednakowej stopy życiowej wszystkich członków rodziny. Poziom stopy życiowej rodziny określają możliwości zarobkowe i majątkowe obojga małżonków.”
Zachęcamy do sprawdzenia szczegółów naszych usług: