Odpowiedzialność karna w każdym przypadku musi charakteryzować się indywidualizacją. Sąd orzekający w procesie karnym, poruszając się w granicach przewidzianych przepisami ustawy karnej, wymierza sprawcy przestępstwa karę adekwatną wobec wszelkich okoliczności czynu, a także pewnej grupy okoliczności o charakterze podmiotowym odnoszących się do osoby sprawcy. W szczególnych okolicznościach na wymiar kary może mieć wpływ zastosowanie prawa karnego o nadzwyczajnym zawartych w art 60 kk – kolejnych paragrafach powołanego przepisu. Należy jednak mieć na uwadze, iż możliwość taka zachodzi jedynie w szczególnie uzasadnionych przypadkach. Sąd Apelacyjny we Wrocławiu zwrócił na to uwagę między innymi w wyroku z dnia 12 maja 2016 roku, sygn. akt II AKa 108/16, w którym orzeczono, iż „fakt, iż w redakcji przepisu regulującego instytucję nadzwyczajnego złagodzenia kary – art 60 kk – ustawodawca używa określenia >>szczególnie uzasadniony<<, a nie jedynie >>uzasadniony<< wypadek, świadczy o wyjątkowości tego rodzaju sytuacji”.
Przykładowe przesłanki zastosowania nadzwyczajnego złagodzenia kary
Przepisy art 60 kk uzależniają co prawda możliwość zastosowania nadzwyczajnego złagodzenia kary od wystąpienia w sprawie szczególnych okoliczności, katalog tych przyczyn ma jednak charakter otwarty, co oznacza, iż karę można nadzwyczajnie złagodzić również w innych przypadkach niż wskazane wprost w ustawie.
Przykładowe wyliczenie podstaw stosowania nadzwyczajnego złagodzenia kary zawierają przepisy paragrafu drugiego art 60 kk w trzech kolejnych punktach. W punkcie pierwszym paragrafu drugiego art 60 kk przewidziana została możliwość nadzwyczajnego złagodzenia kary w sytuacji, gdy pokrzywdzony pojednał się ze sprawcą, szkoda została naprawiona albo pokrzywdzony i sprawca uzgodnili sposób naprawienia szkody. Należy jednak pamiętać, iż tego rodzaju pojednanie nie nakłada na sąd obowiązku nadzwyczajnego złagodzenia kary, stwarza ono jedynie taką możliwość. Pogląd powyższy znalazł odzwierciedlenie w wyroku Sądu Najwyższego z dnia 29 lipca 2008 roku, sygn. akt WA 27/08, w którym stwierdza się, iż „do zastosowania nadzwyczajnego złagodzenia kary na podstawie art 60 kk nie wystarcza, że sprawca jest młodociany lub że pokrzywdzony pojednał się ze sprawcą, albo że ten naprawił szkodę wyrządzoną przestępstwem. Może ono bowiem nastąpić dopiero, gdy przemawia za nim ocena całokształtu okoliczności przedmiotowo – podmiotowych ustalonych w sprawie, w powiązaniu z pozostałymi okolicznościami wskazanymi w wymienionych przepisach.”
Przepis punktu drugiego paragrafu drugiego art 60 kk uzależnia możliwość zastosowania nadzwyczajnego złagodzenia kary od postawy sprawcy. Jest pojęcie o niezwykle szerokim znaczeniu, na szczególną uwagę zasługuje jednak w tym kontekście postawa, jaką sprawca prezentuje w związku z udziałem w procesie karnym w charakterze podejrzanego a następnie oskarżonego. W wyroku z dnia 28 czerwca 2012 roku, sygn. akt II AKa 206/12, Sąd Apelacyjny w Gdańsku orzekł, iż „jedynie rzeczywiste przyznanie się do winy, tj. przyznanie wszystkich okoliczności istotnych dla ustalenia stanu faktycznego stanowi podstawę do uznania takiej postawy oskarżonego za okoliczność łagodzącą przy wymiarze kary. Formalne przyznanie się do winy z jednoczesnym zaprzeczeniem zaistnienia okoliczności istotnych dla przyjętego stanu faktycznego i kwalifikacji prawnej czynu nie może zostać uznane za okoliczność łagodzącą przy wymiarze kary.”
Norma punktu trzeciego paragrafu drugiego art 60 kk przewiduje możliwość zastosowania nadzwyczajnego złagodzenia kary w przypadku, gdy sprawca przestępstwa nieumyślnego lub jego najbliższy poniósł poważny uszczerbek w związku z popełnionym przestępstwem.
Nadzwyczajne złagodzenie kary w stosunku do młodocianego sprawcy przestępstwa
Przepisy art 60 kk przewidują także możliwość zastosowania nadzwyczajnego złagodzenia kary w stosunku do sprawcy młodocianego. Jest to możliwe ze względu na okoliczności mające znaczenie na gruncie normy paragrafu pierwszego art 54 kk – to jest w sytuacji, gdy nadzwyczajne złagodzenie kary korzystnie wpłynie na możliwość wychowawczego oddziaływania na sprawcę. W myśl przepisu paragrafu dziesiątego art 115 kk – sprawcą młodocianym jest sprawca, który w chwili popełnienia czynu zabronionego nie ukończył 21 lat i w czasie orzekania w pierwszej instancji 24 lat.
Mały świadek koronny, szczególne zasady warunkowego zawieszenia wykonania kary
Paragrafy trzeci i czwarty art 60 kk zawierają niezwykle ważne dla całego procesu karnego uregulowania dotyczące tak zwanego małego świadka koronnego. Przepis paragrafu trzeciego art 60 kk przewiduje, iż sąd stosuje nadzwyczajne złagodzenie kary, a nawet może warunkowo zawiesić jej wykonanie w stosunku do sprawcy współdziałającego z innymi osobami w popełnieniu przestępstwa, jeżeli ujawni on wobec organu powołanego do ścigania przestępstw informacje dotyczące osób uczestniczących w popełnieniu przestępstwa oraz istotne okoliczności jego popełnienia. Należy podkreślić, iż przepis ten znajduje zastosowanie jedynie w przypadkach, gdy wyjaśnienia zostały złożone w sposób rzetelny i niebudzący wątpliwości co do ich wiarygodności. W tym duchu wypowiedział się między innymi Sąd Apelacyjny w Warszawie, który w wyroku z dnia 19 grudnia 2018 roku, sygn. akt II AKa 268/18, orzekł, iż „warunkiem stosowania art 60 kk jest właściwa, nie instrumentalna postawa i prawdomówność ujawniającego. Osoba, która na pewnym etapie postępowania przygotowawczego zachowała się w sposób przewidziany w paragrafie trzecim art 60 kk a następnie częściowo zmieniła swoje dotychczasowe wyjaśnienia, nie zasługuje na zastosowanie wobec niej tej instytucji. Poza powyższym ustawa wymaga, by przekazane informacje były istotne, czyli takie, które pozwalają ustalić i udowodnić popełnienie przestępstw ich sprawcom, umożliwiające bezpośrednie uzyskanie informacji lub wskazujące na konkretne osoby jako sprawców, pozwalające na postawienie zarzutów.”
Redakcja przepisu paragrafu trzeciego art 60 kk wskazuje na jego obligatoryjny charakter. Oznacza to, iż w przypadku złożenia przez oskarżonego wyjaśnień w sposób opisany w powoływanym przepisie sąd ma obowiązek zastosowania nadzwyczajnego złagodzenia kary. Jest to jedyny taki przypadek w systemie polskiego prawa karnego.
W przepisach paragrafu czwartego art 60 kk uregulowanie znajduje drugi wariant małego świadka koronnego. W myśl wskazanego wyżej przepisu na wniosek prokuratora sąd może zastosować nadzwyczajne złagodzenie kary, a nawet warunkowo zawiesić jej wykonanie w stosunku do sprawcy przestępstwa, który, niezależnie od wyjaśnień złożonych w swojej sprawie, ujawnił przed organem ścigania i przedstawił istotne okoliczności, nieznane dotychczas temu organowi, przestępstwa zagrożonego karą powyżej 5 lat pozbawienia wolności. W odróżnieniu od paragrafu trzeciego – paragraf czwarty art 60 kk ma charakter fakultatywny. W tym przypadku sąd ma jedynie możliwość, a nie obowiązek zastosowania nadzwyczajnego złagodzenia kary.
W przypadku stosowania nadzwyczajnego złagodzenia kary w trybie paragrafu trzeciego lub czwartego art 60 kk zastosowanie znajdują szczególne zasady warunkowego zawieszenia kary. W takich sytuacjach sąd, wymierzając karę pozbawienia wolności do lat 5, może warunkowo zawiesić jej wykonanie na okres próby wynoszący do 10 lat, jeżeli uzna, że pomimo niewykonania kary sprawca nie popełni ponownie przestępstwa. Na szczególną uwagę zasługuje w tym kontekście fakt, iż przepisy ogólne dotyczące instytucji warunkowego zawieszenia kary zawarte w przepisach art 69 kk oraz art 70 kk przewidują możliwość zawieszenia kary pozbawienia wolności do jednego roku na okres próby od jednego roku do lat trzech.
Wymiar kary nadzwyczajnie złagodzonej
Uregulowanie dotyczące wymiaru kary nadzwyczajnie złagodzonej znajduje się w przepisach paragrafu piątego art 60 kk w kolejnych jego punktach. W każdym przypadku kara powinna zostać wymierzona poniżej dolnej granicy ustawowego zagrożenia. Jeżeli czyn stanowi zbrodnię zagrożoną co najmniej karą 25 lat pozbawienia wolności, sąd wymierza karę pozbawienia wolności nie niższą od 8 lat, jeżeli czyn stanowi inną zbrodnię, sąd wymierza karę pozbawienia wolności nie niższą od jednej trzeciej dolnej granicy ustawowego zagrożenia, jeżeli czyn stanowi występek, przy czym dolną granicą ustawowego zagrożenia jest kara pozbawienia wolności nie niższa od roku, sąd wymierza grzywnę, karę ograniczenia wolności albo pozbawienia wolności, jeżeli czyn stanowi występek, przy czym dolną granicą ustawowego zagrożenia jest kara pozbawienia wolności niższa od roku, sąd wymierza grzywnę albo karę ograniczenia wolności. W przypadku alternatywnego zagrożenia karą grzywny, ograniczenia wolności i pozbawienia wolności nadzwyczajne złagodzenie kary polega na odstąpieniu od wymierzenia kary i orzeczeniu środka karnego, środka kompensacyjnego lub przepadku.
Zachęcamy do sprawdzenia szczegółów naszych usług: