Groźba karalna należy niewątpliwie do najczęściej popełnianych przestępstw. Odpowiedzialność za ten czyn reguluje art 190 kk – przepis znajdujący się w rozdziale dwudziestym trzecim kodeksu karnego, a więc wśród przestępstw, których rodzajowym przedmiotem ochrony prawnokarnej jest wolność człowieka. Za przestępstwo groźby karalnej art 190 kk przewiduje w paragrafie pierwszym karę pozbawienia wolności do lat dwóch.
Rozróżnienie groźby karalnej w rozumieniu art 190 kk i groźby bezprawnej w rozumieniu paragrafu dwunastego art 115 kk
Pomimo pozornego podobieństwa jakie może zachodzić między pojęciami groźby karalnej i groźby bezprawnej, należy przeprowadzić gruntowne rozróżnienie między tymi dwoma terminami prawnymi. Pojęcie groźby karalnej odnosi się bowiem do czynu stypizowanego w art 190 kk i polegającego na grożeniu innej osobie popełnieniem na jej szkodę przestępstwa. Tymczasem pojęcie groźby bezprawnej nie odnosi się do jednego, określonego przestępstwa, lecz do sposobu działania zdefiniowanego w paragrafie dwunastym art 115 kk gdzie określa się groźbę jako zarówno groźbę, o której mowa w art 190 kk jak i groźbę spowodowania postępowania karnego lub rozgłoszenia wiadomości uwłaczającej czci zagrożonego lub jego osoby najbliższej; nie stanowi groźby zapowiedź spowodowania postępowania karnego, jeżeli ma ona jedynie na celu ochronę prawa naruszonego przestępstwem. Należy mieć na uwadze, iż jakkolwiek groźba w rozumieniu paragrafu dwunastego art 115 kk w odróżnieniu od groźby w rozumieniu art 190 kk nie stanowi osobnego przestępstwa, to należy ona do zespołu znamion szerokiej grupy przestępstw takich jak zmuszanie innej osoby do określonego działania, wymuszenie zwrotu wierzytelności, wywieranie wpływu na świadka w postępowaniu, wymuszanie zeznań przez funkcjonariusza publicznego czy zgwałcenie.
Zasadnicza różnica dzieli zakresy zachowań, które mieszczą się w jednej i drugiej kategorii. Różnica ta prowadzi do dużo szerszego rozumienia pojęcia groźby bezprawnej. Pogląd ten znalazł wyraz między innymi w wyroku Sądu Apelacyjnego we Wrocławiu z dnia 6 lutego 2013 roku, sygn. akt II AKa 339/12, w którym stwierdza się, iż „groźba może być wyrażona nie tylko słownie, lecz przez każde zachowanie sprawcy, jeżeli w sposób nie budzący wątpliwości uzewnętrznia ono zapowiedź wyrządzenia dolegliwości (krzywdy, zła) przybierającej formę zamachu godzącego w życie, zdrowie lub mienie. Zapowiedź ta musi być czytelna dla jej adresata tak by mógł jednoznacznie poznać jej treść. Chodzi przecież o to by była zdatna do wywołania strachu, obawy realizacji i oddziałując przez to na procesy motywacyjne ofiary spowodowała podjęcie pożądanej przez sprawcę decyzję woli rozporządzeniu mieniem. Istotny może być kontekst sytuacyjny w jakim występuje zachowanie sprawcy, relacje z adresatem groźby, wiedza o jego cechach, właściwościach powodujące, że z pozoru obojętne lub życzliwe gesty, mimika, słowa są przez pokrzywdzonego jednoznacznie rozumiane jako groźba zamachu na życie lub zdrowie, albo gwałtownego zamachu na mienie.”
Treść groźby karalnej w rozumieniu art 190 kk
Aby czyn sprawcy wypełniał ustawowe znamiona przestępstwa stypizowanego w art 190 kk zachowanie jego musi polegać na zagrożeniu innej osobie popełnieniem na jej szkodę lub szkodę osoby najbliższej przestępstwa. Pojęcie osoby najbliższej definiuje się tu – jak na gruncie wszystkich uregulowań prawa karnego odnoszących się do tego pojęcia – w sposób wynikający z definicji zawartej w paragrafie jedenastym art 115 kk stanowiącego, iż osobą najbliższą jest małżonek, wstępny, zstępny, rodzeństwo, powinowaty w tej samej linii lub stopniu, osoba pozostająca w stosunku przysposobienia oraz jej małżonek, a także osoba pozostająca we wspólnym pożyciu.
Przedmiotem groźby musi być w kontekście powyższego takie zachowanie, które samo w sobie wypełnia znamiona jakiegoś typu przestępstwa. Warunek ten był wielokrotnie podkreślany na gruncie jednolitej i od dawna ukształtowanej linii orzeczniczej Sądu Najwyższego, który już w wyroku z dnia 18 stycznia 1934 roku, sygn. akt I K 927/33, orzekł, iż „istotę groźby stanowi zapowiedź popełnienia przestępstwa na szkodę zagrożonego lub jego bliskich, przyczem obojętne jest, czy sprawca zapowiada popełnienie przestępstwa przez siebie samego, czy przez inną osobę, będącą z nim w porozumieniu”.
Uzasadniona obawa spełnienia groźby wzbudzona przez sprawcę w pokrzywdzonym
Dla bytu przestępstwa groźby karalnej konieczne jest także, by groźba skierowana przez sprawcę wobec innej osoby wzbudziła w niej uzasadnioną obawę, iż zostanie spełniona. Ustalenia w tym zakresie muszą się odnosić zarówno do czynników o charakterze subiektywnym, jak i do okoliczności obiektywnych. Przypisanie sprawcy odpowiedzialności za czyn stypizowany w art 190 kk możliwe jest tylko wtedy, gdy analiza opisanych wyżej okoliczności prowadzi do wniosku, iż zachowanie sprawcy doprowadziło do zaistnienia po stronie pokrzywdzonego takiej właśnie obawy. W wyroku z dnia 6 kwietnia 2017 roku, sygn. akt V KK 372/16, Sąd Najwyższy orzekł, iż „uzasadniona obawa, w konstrukcji przepisu paragrafu pierwszego art 190 kk, jest tym elementem, który pozwala ująć i zweryfikować, czy subiektywna odczucie obawy pokrzywdzonego co do spełnienia groźby miało obiektywne (uzasadnione) podstawy. Nie wystarczy zatem to, że pokrzywdzony oświadczy, iż obawiał się spełnienia groźby; konieczne jest bowiem dokonanie oceny, czy jego przekonanie miało obiektywne podstawy w ustalonych okolicznościach. Obiektywizacja podstawy wymaga zaś oceny w oparciu zarówno o osobowość pokrzywdzonego, jak i okoliczności, które pozwalają stwierdzić, że każdy przeciętny człowiek o podobnej osobowości, cechach psychiki, intelektu co pokrzywdzony, w ustalonych okolicznościach, uwzględniając także wcześniejsze ewentualne relacje pomiędzy oskarżonym a pokrzywdzonym, towarzyszące wypowiedziom zachowania, uznałby groźbę za rzeczywistą i wzbudzającą obawę jej spełnienia.”
Na szczególne znaczenie zasługuje fakt, iż występująca u pokrzywdzonego obawa musi mieć charakter uzasadniony. Oznacza to, iż w najwyższej mierze subiektywne odczucia pokrzywdzonego muszą zostać skonfrontowane z powszechnym sposobem postrzegania sytuacji, w jakiej znalazł się pokrzywdzony – aby możliwe było poniesienie przez sprawcę odpowiedzialności za przestępstwo groźby karalnej. Na zależność tę wielokrotnie zwracał uwagę Sąd Najwyższy, który między innymi w wyroku z dnia 29 marca 2017 roku, sygn. akt IV KK 213/16, stwierdził, iż „subiektywne odczuwanie zagrożenia przez daną osobę należy konfrontować z wiedzą, doświadczeniem i psychologią reakcji ogółu społeczeństwa, obiektywizować poprzez poczucie zagrożenia w danych okolicznościach, jakie towarzyszyłoby przeciętnemu człowiekowi”.
Krąg pokrzywdzonych przestępstwem groźby karalnej w rozumieniu art 190 kk
Sformułowanie, jakim posługuje się przepis art 190 kk w paragrafie pierwszym, pozwala zakwalifikować jako przestępstwo groźby karalnej nie tylko czyn polegający na skierowaniu przez sprawcę groźby pod adresem pokrzywdzonego, ale także wobec jego osoby najbliższej, a więc współmałżonka, wstępnego, zstępnego, rodzeństwa, powinowatego w tej samej linii lub stopniu, osoby pozostająca w stosunku przysposobienia oraz jej współmałżonka, a także osoby pozostająca we wspólnym pożyciu.
Taka redakcja przepisu art 190 kk prowadzi do znacznego rozszerzenia kręgu pokrzywdzonych stypizowanym w tym przepisie czynem. W kręgu tym mieści się bowiem nie tylko osoba, w której wzbudzono uzasadnioną obawę spełnienia groźby, ale także osoba, na którą groźba jest nakierowana.
Wnioskowy charakter przestępstwa groźby karalnej
Paragraf drugi art 190 kk stanowi, iż ściganie przestępstwa groźby karalnej następuje na wniosek pokrzywdzonego.
W świetle unormowań kodeksu postępowania karnego oznacza to, iż brak stosownego wniosku prowadzi do odmowy wszczęcia postępowania bądź jego umorzenia – jeżeli było już prowadzone. Wniosek ten nie musi odpowiadać żadnej szczególnej formie, ale jest konieczny dla możliwości prowadzenia postępowania w sprawie o czyn z art 190 kk – przestępstwo groźby karalnej. Pogląd powyższy znalazł wyraz między innymi w postanowieniu Sądu Najwyższego z dnia 25 stycznia 2017 roku, sygn. akt V KK 339/16, w którym stwierdzono, iż „złożenie wniosku o ściganie nie jest obwarowane koniecznością zachowania szczególnej formy. Jedynym wymogiem skutecznego złożenia przez pokrzywdzonego wniosku o ściganie jest wyrażenie woli ścigania i ukarania sprawcy konkretnego przestępstwa.”
Zachęcamy do sprawdzenia szczegółów naszych usług:
Mój mąż został ukarany z Art. 190 kk wyrokiem nakazowym _ 400zł plus 110 zł koszty sądowe…?