Jedną z kluczowych ról, jaką pełni przepis prawa karnego, jest ochrona, jaką przepis ten daje określonym dobrom – wartościom o kluczowym znaczeniu dla życia społecznego. Wśród dóbr podlegających ochronie prawnej na gruncie przepisów prawa karnego węzłowe znaczenie mają życie i zdrowie ludzkie. Rozdział dziewiętnasty kodeksu karnego zawiera unormowania regulujące odpowiedzialność karną za czyny wymierzone w życie i zdrowie człowieka, takie jak zabójstwo, morderstwo, dzieciobójstwo, nieumyślne spowodowanie śmierci czy różne warianty uszczerbku na zdrowiu. Przepisy art 158kk należącego do rozdziału dziewiętnastego odnoszą się do przestępstw bójki i pobicia i przewidują za te czyny karę pozbawienia wolności do lat trzech.
Rozróżnienie przestępstw bójki i pobicia
Zachowanie sprawcy, które wypełnia znamiona ustawowe czynu stypizowanego w art 158kk – w odniesieniu do obydwu omawianych przestępstw, polega na udziale w bójce lub pobiciu, w którym naraża się człowieka na bezpośrednie niebezpieczeństwo utraty życia lub spowodowania u niego ciężkiego uszczerbku na zdrowiu w rozumieniu paragrafu pierwszego art 156 kk bądź też średniego uszczerbku na zdrowiu w rozumieniu paragrafu pierwszego art 157kk – należy w tym kontekście odnotować, iż przez ciężki uszczerbek na zdrowiu rozumie się tu pozbawienie człowieka wzroku, słuchu, mowy, zdolności płodzenia, inne ciężkie kalectwo, ciężką chorobę nieuleczalną lub długotrwałą, chorobę realnie zagrażającą życiu, trwałą chorobę psychiczną, całkowitą albo znaczną trwałą niezdolności do pracy w zawodzie lub trwałe, istotne zeszpecenie lub zniekształcenie ciała. Uszczerbkiem średnim w rozumieniu paragrafu pierwszego art 157kk jest naruszenie czynności narządu ciała lub rozstrój zdrowia, inny niż odpowiadający definicji ciężkiego uszczerbku na zdrowiu, o ile trwa dłużej niż siedem dni.
Działanie w sposób powodujący zaistnienie opisanego wyżej zagrożenia jest podstawowym kryterium, którego spełnienie jest konieczne do przypisania sprawcy odpowiedzialności za czyn z art 158kk – na temat znaczenia tego kryterium wypowiadał się wielokrotnie Sąd Najwyższy, który między innymi w wyroku z dnia 7 stycznia 2008 roku, sygn. akt IV KK 342/07, orzekł, iż „stypizowany w art 158 § 1 kk występek ma charakter materialny w tym znaczeniu, że jako skutek dla tego typu przestępstwa należy traktować już samo narażenie pokrzywdzonego na uszczerbek na zdrowiu w rozumieniu art 157 § 1 kk lub narażenie go na dalej idące niebezpieczeństwo, tj. uszczerbku wskazanego w art 156 § 1 kk lub nawet utraty życia. Stąd też dla przypisania sprawcy popełnienia przez niego przestępstwa z art 158 § 1 kk wymagane jest ustalenie jego udziału w pobiciu o niebezpiecznym charakterze powodującym stan realnego, bezpośredniego zagrożenia wystąpienia skutków wymienionych w tym przepisie.”
O ile wszakże dwa omawiane czyny mają pewne cechy wspólne, zachodzi też między nimi istotna różnica. Powszechnie stosowana wykładnia przepisu art 158kk wymaga udziału co najmniej trzech osób zarówno w przypadku bójki, jak i pobicia, przyjmuje się jednak powszechnie, iż bójka ma miejsce w sytuacji, gdy grupa uczestników zdarzenia na zmianę atakuje się nawzajem i odpiera te ataki, każda zatem z osób przyjmuje pozycję zarówno ofensywną, jak i defensywną. Tymczasem pobicie ma miejsce, gdy dochodzi do napaści grupy osób na inną osobę i nie ma wątpliwości, kto atakował, a kto się tylko bronił. Pogląd powyższy znalazł wyraz chociażby w wyroku Sądu Apelacyjnego w Lublinie z dnia 21 maja 2014 roku, sygn. akt II AKa 90/14, w którym stwierdza się, iż „pobiciem jest czynna napaść dwóch lub więcej osób na inną osobę lub osoby, przy czym w zdarzeniu tym występuje wyraźny podział ról na napastników i napadniętych”.
Na szczególną uwagę zasługuje w tym kontekście fakt, iż obowiązuje powszechna praktyka stosowania szerokiej wykładni znamienia uczestnictwa w bójce czy pobiciu w rozumieniu art 158kk – definicję ustawową czynu wypełnia nie tylko zachowanie polegające na bezpośrednim stosowaniu przemocy fizycznej, ale także każda inna postać uczestnictwa. W wyroku z dnia 12 października 2000 roku, sygn. akt II AKa 169/00, Sąd Apelacyjny w Krakowie orzekł, iż „udziałem w pobiciu jest nie tylko zadawanie razów innym osobom, ale jest nim każda forma kierowanego wolą udziału w grupie napastniczej, bowiem obecność każdego jej uczestnika zwiększa przewagę napastników i przez to ułatwia im dokonanie pobicia, zadawanie razów, a wzmaga niebezpieczeństwo nastąpienia skutków w zdrowiu ofiar. Rozmaitość form zachowania, aktywność każdego z uczestników, zadawane razy, ich ilość i skutki mają znaczenie dla oznaczenia stopnia winy każdego z nich, więc i kary, ale nie są one znamienne dla bytu tego przestępstwa.”
Typ kwalifikowany – bójka i pobicie powodujące ciężki uszczerbek na zdrowiu człowieka
Paragraf drugi art 158kk przewiduje szczególną, zaostrzoną odpowiedzialność dla sprawcy przestępstwa bójki lub pobicia, którego skutkiem był ciężki uszczerbek na zdrowiu człowieka. W tym kontekście należy również rozumieć ciężki uszczerbek na zdrowiu jako pozbawienie człowieka wzroku, słuchu, mowy, zdolności płodzenia, inne ciężkie kalectwo, ciężką chorobę nieuleczalną lub długotrwałą, chorobę realnie zagrażającą życiu, trwałą chorobę psychiczną, całkowitą albo znaczną trwałą niezdolności do pracy w zawodzie lub trwałe, istotne zeszpecenie lub zniekształcenie ciała, a więc zgodnie z definicją ujętą w art 156kk – w paragrafie pierwszym. Za czyn ten przewidziana jest kara pozbawienia wolności od sześciu miesięcy do lat ośmiu.
Czyn stypizowany w paragrafie drugim art 158kk stanowi przykład przestępstwa umyślno – nieumyślnego, a zatem opartego na koncepcji tzw. winy kombinowanej (mieszanej). Koncepcja ta, zgodnie z regulacją art 9kk – należącego do części ogólnej kodeksu, przewiduje, iż sprawca ponosi surowszą odpowiedzialność, którą ustawa uzależnia od określonego następstwa czynu zabronionego, jeżeli następstwo to przewidywał albo mógł przewidzieć. Odnosi się to do sytuacji, w której część znamion strony przedmiotowej przestępstwa, a więc odnoszących się do sposobu działania sprawcy, została wypełniona w sposób umyślny, część zaś – nieumyślnie. Konstrukcja ta w odniesieniu do omawianych przepisów pozwala odróżnić sytuację, gdy sprawca umyślnie uczestniczył w bójce lub pobiciu ze skutkiem w postaci ciężkiego uszczerbku na zdrowiu, którego jednak nie zamierzał spowodować (grozi za to kara pozbawienia wolności od sześciu miesięcy do lat ośmiu), od sytuacji, w której do spowodowania ciężkiego uszczerbku dochodzi umyślnie (paragraf pierwszy art 156kk przewiduje za to karę pozbawienia wolności od lat trzech do piętnastu).
W wyroku z dnia 22 marca 2016 roku, sygn. akt II KK 342/15, Sąd Najwyższy orzekł, iż „sam udział w bójce lub pobicie ma wprawdzie charakter działania umyślnego, ale za skutek tego zachowania w postaci ciężkiego uszczerbku sprawca (art. 158 § 2 k.k.) poniesie odpowiedzialność tylko w sytuacji opisanej w art. 9 § 3 k.k., a więc gdy nie miał zamiaru spowodowania takiego skutku, ale następstwo nim objęte przewidywał albo mógł przewidzieć. Zatem w sytuacji, gdy sprawca swoim zamierzonym (umyślnym) działaniem realizowanym w trakcie bójki lub pobicia powoduje ciężki uszczerbek na zdrowiu, to nie można jednocześnie przypisać mu zachowania opisanego w dyspozycji art. 158 § 2 k.k.”.
Typ kwalifikowany – bójka i pobicie powodujące śmierć człowieka
Jeszcze ostrzejsza odpowiedzialność przewidziana jest w paragrafie trzecim art 158kk dla sprawcy przestępstwa bójki lub pobicia, której skutkiem była śmierć człowieka. Za taki czyn ustawa przewiduje karę pozbawienia wolności od roku do lat dziesięciu.
Typ kwalifikowany przestępstwa bójki i pobicia uregulowany w paragrafie trzecim art 158kk opiera się na tej samej konstrukcji, co czyn z paragrafu drugiego. W tym przypadku rozróżnienie wywołania skutku w postaci śmierci człowieka w sposób umyślny bądź nieumyślny ma o tyle istotne znaczenie, iż odpowiedzialność sprawcy przestępstwa zabójstwa jest dużo poważniejsza. Za czyn ten ustawa przewiduje karę pozbawienia wolności od lat ośmiu do piętnastu, dwudziestu pięciu lat pozbawienia wolności bądź karę dożywotniego pozbawienia wolności. W sprawach o tego rodzaju czyny szczególne znaczenie ma wnikliwe przebadanie okoliczności, z których można wnosić, czy spowodowanie śmierci człowieka było zamierzone, czy też nie. W przedmiocie strony podmiotowej typu kwalifikowanego przestępstwa bójki i pobicia z paragrafu trzeciego art 158kk wypowiedział się między innymi Sąd Apelacyjny w Katowicach, który w wyroku z dnia 6 lipca 2017 roku, sygn. akt II AKa 204/17, orzekł, iż „kwalifikacja z art 158 § 3 kk ma zastosowanie do sprawców biorących udział w bójce lub pobiciu tylko wówczas, gdy nie można stwierdzić, że pomiędzy indywidualnym działaniem któregokolwiek z nich, bądź działaniem podjętym w ramach współsprawstwa przez wszystkich, a skutkiem przewidzianym w art 158 § 3 kk zachodzi związek przyczynowy, bądź gdy w zachowaniu sprawców nie było zamiaru, nawet ewentualnego, spowodowania skutku określonego w art 158 § 3 kk W przypadku bowiem, gdy zamiar sprawców biorących udział w bójce lub pobiciu skierowany jest na spowodowanie śmierci, ma zastosowanie przepis art 148 § 1 kk”.
Użycie w bójce broni palnej, noża lub innego podobnie niebezpiecznego przedmiotu
Szczególne obostrzenie odpowiedzialności dla sprawców przestępstw bójki i pobicia przewidują przepisy art 159kk – uregulowania przewidującego dla sprawcy karę pozbawienia wolności od sześciu miesięcy do lat ośmiu. Odpowiedzialność taką ponosi sprawca, który używał w bójce lub pobiciu broni palnej, noża lub innego podobnie niebezpiecznego przedmiotu.
Należy mieć na uwadze, iż dla wypełnienia dyspozycji normy art 159kk konieczne jest posługiwanie się wskazanym tam przedmiotem, nie wystarczy samo jego posiadanie. Pogląd powyższy znalazł odzwierciedlenie chociażby w wyroku Sądu Apelacyjnego we Wrocławiu z dnia 9 marca 2017 roku, sygn. akt II AKa 13/17, w którym stwierdzono, iż „warunkiem odpowiedzialności na podstawie art 159kk jest dopiero >>użycie<< (nie wystarcza posługiwanie się) broni palnej, noża lub innego podobnie niebezpiecznego przedmiotu. Bójka lub pobicie nie nabiera szczególnie niebezpiecznego charakteru wtedy, gdy sprawca posiada przy sobie broń palną, nóż lub inny podobnie niebezpieczny przedmiot, gdy chwyta taki przedmiot do ręki, a nawet demonstruje go innym uczestnikom zajścia, lecz dopiero z tego powodu, że wykorzystując szczególne właściwości noża, broni palnej lub podobnie niebezpiecznego przedmiotu i stosując określony sposób ich użycia, wywołuje już nie abstrakcyjne, lecz konkretne niebezpieczeństwo dla życia lub zdrowia ludzkiego.”
Zachęcamy do sprawdzenia szczegółów naszych usług:
PRAWO RODZINNE ŁÓDŹ
PRAWO KARNE ŁÓDŹ
PORADY PRAWNE ŁÓDŹ